82259 P1060538

92 W Śród z/idkóu) i struktur

norm uznawanych przez kolektyw za miary najróżniejszych wartości. Sposób ten obrano jedynie jako metodologiczne ograniczenie, w celu uproszczenia wykładu. W rzeczywistości jednak nie istnieje hermetyczny prze-

oi normami.

Dla ich wzajemnej bliskości jest rzeczą charakterystyczny, »<* norma estetyczna nioże przejść w inną normę i na odwróć. Przykładowo: norma moralna, zrealizowana w dziele powieściowym poprzez przeciwstawienie bóKa-terów - pozytywnego i negatywnego - przeobraża się - jslfft -1-rnmr struktury literackiej w normę estetyczną i staje się z czasem czystym schematem kompozycyjnym, pozbawionym jakiegokolwiek związku z żywą wartością moralną, schematem, który może być ujęty nawet komicznie. We współczesnej architekturze funkcjonalnej, odrzucającej wszelkie dyrektywy estetyczne, normy praktyczne - nawet wbrew woli samego architekta - stają się normami estetycznymi. Trzeba praytoczyć_ także przypadki odwrotne - norm estetycznych przechodzących W pozaestetyczne; w dziele literackim na przykład może zaistnieć jakieś nie znane dotąd zjawisko językowe (np. określona inwersja składniowa czy wyraz złożony) motywowane estetycznie, które następnie przechodzi do języka niepoetyckiego, komunikatywnego, i staje się elementem normy językowej. Niektóre deformacje szyku słów Mal-larmego stały się z czasem stylistycznymi środkami niepoetyckiego języka literackiego, jak to zauważył Jean Coctcau (L* Secret professionnel): „Stefan Mallarme ma obecnie wpływ aa styl prasy codziennej, czego dziennikarze nawet się nie domyślają.**¹¹

Ścisłe związki między normą estetyczną a innymi normami umożliwiają oczywiście włączenie jej w całościową sferę norm. Analizując stosunek normy estetycznej do społecznej organizacji nie możemy przeoczyć faktu, że kontaktują się tu nie izolowane zjawiska (co jest norma estetyczna z danym elementem społeczności), ale że we wzajemną relację wchodzą całe dwa systemy: zasób -

ściślej mówiąc: struktura norm, i struktura społeczności, dla której dane normy tworzą treść świadomości zbiorowej. Sposób, w jaki funkcja estetyczna powiązana jest 2 normami pozostałymi, włączona w ich całościową strukturę, określa też w znacznej mierze jej stosunek do formacji społecznych. W studiach nad socjologią -normy estetycznej rzeczą ważną jest postawienie dwóch pytań: pierwsze żTiich dotyczy ścisłości związku tej normy z nor-

mami pozostałym^ drugie jej miejsca — podporzadkowa-_

nego lub wiodącego — w zbiorze .wszystkich -norm. Dla różnych środowisk społecznych różne będą odpowiedzi na te pytania. Zajmiemy się najpierw pierwszym z nich, przeciwstawiając przykładowo dwa typy kontekstów norm odpowiadających dwóm różnym środowiskom społecznym; z jednej strony będzie to kontekst właściwy warstwie przodującej pod względem kulturalnym, tworzącej wartości i normy, z drugiej zaś kontekst właściwy środowisku społecznemu, w którym kształtuje się kultura folkloru. Ze względu na pytanie, o które nam tu chodzi, są to środowiska rzeczywiście przeciwstawne.

środowisko, w którym powstają normy, pozostawia' stosunkowo dużą swobodę ich wzajemnym relacjom, ponieważ swoboda taka umożliwia intensywny ruch rozwojowy poszczególnych norm. Tu najłatwiej osiąga nor- ^A ma estetyczna autonomię, która ją izoluje od norm pozostałych. Z autonomią normy estetycznej wiąże się prawo artysty — przez społeczeństwo w znacznej^-mierze użna-wane — do deformowania także norm pozaestetycżnych (na przykład normy moralnej), jeśli funkcjonują one jako element struktury artystycznej, a więc — estetycznej; dlatego też tak zwana sztuka hnlwarow^- zarówno literacka, jak plastyczna — chętnie używa funkcji estetycznej dla osłony innych funkcji, nie tolerowanych przez społeczeństwo. Jest rzeczą naturalną, że uwolnienie funkcji estetycznej od zobowiązań wobec innych funkcji pociąga za sobą szybki i obfitujący w ostre zmiany rozwój normy estetycznej. Natomiast w środowisku będącym nosicielem