22689 IMG759 (3)

92

Wir ód znaków i struktur

norm uznawanych przez kolektyw za miary najróżniejszych wartości. Sposób ten obrano jedynie jako metodologiczne ograniczenie, w celu uproszczenia wykładu. W rzeczywistości jednak nie istnieje hermetyczny prze-t!*4i*ł między nnrma estetyczna a pozostałymi normami. Dla ich wzajemnej bliskości jest rzeczą charakterystyczny bn nnrmn estetyczna może iprzejśc w inną'normę I'na odwrót. Przykładowo: norma moralna, zrealizowana w dziele powieściowym poprzez przeciwstawienie boha-tcrów - pozytywnego^ T negatywnego - przeobraża się jako- element „struktury literackiej w normę estetyczną i staje się z czasem czystym schematem kompozycyjnym, pozbawionym jakiegokolwiek związku z żywą wartością moralną, schematem, który może być ujęty nawet komicznie. We współczesnej architekturze funkcjonalnej, odrzucającej wszelkie dyrektywy estetyczne, normy praktyczne — nawet wbrew woli samego architekta - stają się normami estetycznymi. Trzeba przytoczyć także przypadki odwrotne - norm estetycznych przechodzących w pozaestetyczne; w dziele literackim na przykład może zaistmeĆ^jakiefr nie znane dotąd zjawisko językowe (np. określona inwersja składniowa czy wyraz złożony) motywowane estetycznie, które następnie przechodzi do języka niepoetyckiego, komunikatywnego, i staje się elementem normy językowej. Niektóre deformacje szyku słów Mal-larmćgo stały się z czasem stylistycznymi środkami niepoetyckiego języka literackiego, jak to zauważył Jean Cocteau (Le Secret professionnel): „Stefan Mallarme ma obecnie wpływ na styl prasy codziennej, czego dziennikarze nawet się nie domyślają.”¹⁷

ścisłe związki między normą estetyczną a innymi normami umożliwiają oczywiście włączenie jej w całościową sferę norm. Analizując stosunek normy estetycznej do społecznej organizacji nie możemy przeoczyć faktu, że kontaktują się tu nie izolowane zjawiska (to jest norma estetyczna z danym elementem społeczności), ale że we wzajemną relację wchodzą całe dwa systemy: zasób -ściślej mówiąc: struktura norm, i struktura społeczności, dla której dane normy tworzą treść świadomości zbiorowej. Sposób, w jaki funkqa estetyczna powiązana jest z normami pozostałymi, włączona, w ich całościową strukturę, określa też w znacznej mierze jej stosunek do formacji społecznych. W -Studiach-nad- socjologią normy estetycznej rzeczą ważną jest postawienie dwóch pytań: pierwsze z nich dotyczy ścisłości związku tej normy z normami pozostałymi, drugie jej miejsca - podporzadkowa- _ nego lub wiodącego - w zbiorze wszystkich norm. Dla różnych środowisk społecznych różne będą odpowiedzi na te pytania. Zajmiemy się najpierw pierwszym z nich, przeciwstawiając przykładowo dwa typy kontekstów norm odpowiadających dwóm różnym środowiskom społecznym; z jednej strony będzie to kontekst właściwy warstwie przodującej pod względem kulturalnym, tworzącej wartości i normy, z drugiej zaś kontekst właściwy środowisku społecznemu, w którym kształtuje się kultura folkloru. Ze względu na pytanie, o które nam tu chodzi, są to środowiska rzeczywiście przeciwstawne.

Środowisko, w którym powstają normy, pozostawia *" stosunkowo dużą swobodę ich wzajemnym^-relacjom, ponieważ, swoboda taka umożliwia intensywny ruch rozwojowy poszczególnych norm. Tu najłatwiej osiąga nor- ^A ma, .estetyczna autonomię, która^- ją lzbTuje od normpozo-stałych. Z autonomią normy estetycznej wiąże się prawo artysty - przez społeczeństwo w znacznej mierze użfla-wane - do deformowania także norm pozaestetycznych (na przykład normy moralnej), jeśli funkcjonują one jako element struktury arty^tyęzn.ej, a więć^- estefycźnej; dlatego też tak zwana sztuka    ^ zarówno lite

racka, jak plastyczna - chętnie używa funkcji estetycznej dla osłony innych funkcji, nie tolerowanych przez społeczeństwo. Jest rzeczą naturalną, że uwolnienie funkcji estetycznej od zobowiązań wobec innych funkcji pociąga za sobą szybki i obfitujący w ostre zmiany rozwój normy estetycznej. Natomiast w środowisku będącym nosicielem