82513 skanuj0003 (238)

pseudowykrywacza kłamstwa jest wytworzenie u badanego przekonania, że eksperymentator dysponuje, aparaturą pomiarową umożliwiającą „odczytywanie” prawdziwych myśli, postaw, emocji itp. Prowadzi to do „rozbrojenia autoprezentacji”-badany przekonany, że eksperymentator zna jego prawdziwe myśli i uczucia nie modyfikuje swego zachowania. Połowa uczestników badana jest z wykorzystaniem pseudowykrywacza kłamstwa, pozostali bez jego użycia.. Jeśli stwierdza się różnice w zachowaniu obu grup, uznawane jest to za dowód na autoprezentacyjriy, charakter zachowania (w grupie bez pseudowykrywacza).

Motywy dla których podejmujemy autoprezentację

Głównymi motywami podejmowania zachowań autoprezentacyjnych są: 1) dążenie do maksymalizacji bilansu zysków i kosztów w relacjach społecznych; ^podwyższanie i|l|ib ochrona poczucia własnej wartości autoprezentera; 3) tworzenie i podtrzymywanie określonej tożsamości (por. Goffman, 1981; Jones i Pittman, 1982; Leary i Kowalski, 1990; Schlenker, Britt i Pennington, 1996).

Dążenie do maksymalizacji bilansu kosztów i zysków w kontaktach społecznych jest jednym z ważniejszych celów autoprezentacji (por. Schlenker, 1980). Kształtowanie odpowiedniego wizerunku własnej osoby służy zwiększaniu szans uzyskania od otoczenia społecznego pożądanych, korzystnych zachowań (nagród) i minimalizowaniu prawdopodobieństwa zachowań niekorzystnych (kar, kosztów). Chodzi tu zarówno o koszty i zyski o charakterze materialnym (np. wyższe zarobki dla osoby sprawiającej wrażenie bardziej kompetentnej, większy datek dla bardziej nieszczęśliwego żebraka, większe premie dla bardziej zapracowanych i skuteczniejszych policjantów itp.), jak i niematerialnych korzyści interpersonalnych: aprobaty, podziwu, współczucia itp.

Posługiwanie się autoprezentacjądła osiągania korzyści materialnych i inter-; personalnych jest dobrze udokumentowane empirycznie (por. Schlenker, 1980; Tedeschi; i Rosenfeld, 1981), lecz ludzie podejmują działania autoprezentacyjne również wtedy, kiedy bilans zysków i kosztów nie zależy od.wrażenia, jakie sprawiają na innych, co wskazuje, że maksymalizacja korzystnego bilansu w kontaktach społecznych nie jest jedynym motywem zachowań autoprezentacyjnych.

Teza głosząca, że zachowania autoprezentacyjne są motywowane dążeniem do podwyższenia lub ochrony poczucia własnej wartości ma w psychologii społecznej status nieomal aksjomatu (Adler, 1930; Rogers, 1959 za: Leary i Kowalski, 1990; Rosenberg, 1979). Regulowanie poczucia własnej wartości (samooceny) poprzez działania autoprezentacyjne może się odbywać na dwa sposoby.

Po pierwsze, bezpośrednio - ujawniane podczas interakcji reakcje otoczenia społecznego mogą podwyższać (poprzez komplementy,- werbalne i niewerbalne przejawy sympatii i uznania itp.) lub obniżać (krytyka osoby, przejawy braku sympatii i odrzucenia) samoocenę jednostki. Dlatego ludzie często prezentują wizerunek własnej osoby zwiększający szanse otrzymania od audytorium zachowań sprzyjających podwyższeniu samooceny (np. częściej się uśmiechają, utrzymują kontakt wzrokowy z rozmówcą, potakują, okazują szacunek, prawią komplementy itp.; por. Schneider, 1969). Ponieważ zachowania innych bezpośrednio wpływają na naszą samoocenę, autoprezentacja polega często na zasugerowaniu wizerunku własnej osoby skłaniającego innych do zachowań korzystnych i/lub blokującego zachowania niekorzystne dla samooceny.

Po drugie, pośrednio — samoocena pozostaje pod wpływem dokonywanych przez jednostkę (samo)ocen własnych osiągnięć i rezultatów działań, a także wyobrażonych ocen, jakie za swoje osiągnięcia, rezultaty i zachowania otrzymałaby (lub spodziewa się otrzymać) od — realnie nieobecnych w sytuacji — innych („dobrze, że mama nie wie”; „szkoda, że Jolka tego nie .widzi...”; „ojciec byłby dumny.” itp.). Ludzie przeżywają subiektywne poczucie sprawienia dobrego lub złego wrażenia -i w konsekwencji doświadczają zmian w poczuciu własnej wartości - także wtedy, gdy nie otrzymują bezpośrednich informacji zwrotnych od otoczenia. Autoprezentacja może się odbywać przed audytorium obecńym tylko w umyśle autoprezente-ra, ale wyobrażone reakcje takiego symbolicznego audytorium mają jednak rzeczywisty wpływ na poziom samooceny (por. Darlęjy i Goethals, 1980).

Powodem podejmowania działań autoprezentacyjnych bywa również dążenie jednostki do kształtowania i podtrzymywania pożądanej tożsamości (por. Baumeister, 1982; Gollwitzer, 1986; Schlenker, Britt i Pennington, 1996). Jak stwierdza Gollwit-zer (1986) uzyskanie i utrzymywanie określonej tożsamości „wymaga podejmowania działań dla niej charakterystycznych” (s. 145), a ponieważ tożsamość ma genezę społeczną (Mead, 1975) ludzie angażują się publicznie w zachowania, których sensem jest wykazanie posiadania cech charakterystycznych dla danej tożsamości (autosym-bolizacja). Nie ma bowiem innego sposobu na osiągnięcie i podtrzymanie tożsamości niż publiczne podejmowanie zachowań dla niej charakterystycznych. Dotyczy to każdej tożsamości („tenisisty”, „nauczyciela”, „seks-bomby”).

Generalnie, społeczeństwa oferują jednostkom różnorodne tożsamości (jaźnie), z którymi wiążą się określone wymagania dotyczące zachowań oraz konsekwencje. Inaczej musi zachowywać się „mąż stanu”, inaczej „playboy”, a jeszcze inaczej „kontestujący intelektualista”, czy „autorytet moralny”. Inaczej też jest traktowany przez społeczeństwo „autorytet moralny”, a inaczej „playboy”. Osoby aspirujące do osiągnięcia i/lub utrzymania określonej tożsamości podejmują publicznie zachowania dla niej charakterystyczne po to, aby „udowodnić” sobie i innym, że są osobami o danej tożsamości i aby stać się — i być — takimi osobami, jako że określoną tożsamość definiuje charakterystyczny dla niej repertuar zachowań.

Przedstawione motywy działań autoprezentacyjnych można traktować jako _f /odrębne siły sprawcze, ale konkretne zachowania mogą zaspokajać więcej niż jeden motyw. Autoprezentacja zmierzająca do osiągnięcia (materialnych) nagród społecznych może również sprzyjać podwyższeniu poczucia własnej wartości i utrzymaniu określonej tożsamości. Przykładowo: mężczyzna wciągający brzuch na widok atrakcyjnej dziewczyny liczy na to, że zwiększy to jej dostępność seksualną (nagroda), ale jednocześnie może oczekiwać z jej strony komunikatów podwyższających poczucie własnej wartości („trudno dziś spotkać mężczyzn o takiej sylwetce”);

149