Autoprezentacja (2)

pseudowykrywacza kłamstwa jest wytworzenie u badanego przekonania, że eksperymentator dysponuje aparaturą pomiarową umożliwiającą „odczytywanie” prawdziwych myśli, postaw, emocji itp. Prowadzi to do „rozbrojenia autoprezentacji” -badany przekonany, że eksperymentator zna jego prawdziwe myśli i uczucia nie modyfikuje swego zachowania. Połowa uczestników badana jest z wykorzystaniem pseudowykrywacza kłamstwa, pozostali bez jego użycia. Jeśli stwierdza się różnice w zachowaniu obu grup, uznawane jest to za dowód na autoprezentacyjny charakter zachowania (w grupie bez pseudowykrywacza).

Motywy dla których podejmujemy autoprezentację

Głównymi motywami podejmowania zachowań autoprezentacyjnych są: 1) dążenie do maksymalizacji bilansu zysków i kosztów w relacjach społecznych; 2) podwyższanie i/lub ochrona poczucia własnej wartości autoprezentera; 3) tworzenie i podtrzymywanie określonej tożsamości (por. Goffman, 1981; Jones i Pittman, 1982; Leary i Kowalski, 1990; Schlenker, Britt i Pennington, 1996).

Dążenie do maksymalizacji bilansu kosztów i zysków w kontaktach społecznych jest jednym z ważniejszych celów autoprezentacji (por. Schlenker, 1980). Kształtowanie odpowiedniego wizerunku własnej osoby służy zwiększaniu szans uzyskania od otoczenia społecznego pożądanych, korzystnych zachowań (nagród) i minimalizowaniu prawdopodobieństwa zachowań niekorzystnych (kar, kosztów,). Chodzi tu zarówno o koszty i zyski o charakterze materialnym (np. wyższe zarobki dla osoby sprawiającej wrażenie bardziej kompetentnej, większy datek dla bardziej nieszczęśliwego żebraka, większe premie dla bardziej zapracowanych i skuteczniejszych policjantów itp.), jak i niematerialnych korzyści interpersonalnych: aprobaty, podziwu, współczucia itp.

Posługiwanie się autoprezentacją dla osiągania korzyści materialnych i interpersonalnych jest dobrze udokumentowane empirycznie (por. Schlenker, 1980; Tedeschi i Rosenfeld, 1981), lecz ludzie podejmują działania autoprezentacyjne również wtedy, kiedy bilans zysków i kosztów nie zależy od wrażenia, jakie sprawiają na innych, co wskazuje, że maksymalizacja korzystnego bilansu w kontaktach społecznych nie jest jedynym motywem zachowań autoprezentacyjnych.

Teza głosząca, że zachowania autoprezentacyjne są motywowane dążeniem do podwyższenia lub ochrony poczucia własnej wartości ma w psychologii społecznej status nieomal aksjomatu (Adler, 1930; Rogers, 1959 za: Leary i Kowalski, 1990; Rosenberg, 1979). Regulowanie poczucia własnej wartości (samooceny) poprzez działania autoprezentacyjne może się odbywać na dwa sposoby.

Po pierwsze, bezpośrednio^- ujawniane podczas interakcji reakcje otoczenia społecznego mogą podwyższać (poprzez komplementy, werbalne i niewerbalne przejawy sympatii i uznania itp.) lub obniżać (krytyka osoby, przejawy braku sympatii i odrzucenia) samoocenę jednostki. Dlatego ludzie często prezentują wizerunek własnej osoby zwiększający szanse otrzymania od audytorium zachowań sprzyjających podwyższeniu samooceny (np. częściej się uśmiechają, utrzymują kontakt wzrokowy z rozmówcą, potakują, okazują szacunek, prawią komplementy itp.; por. Schneider, 1969). Ponieważ zachowania innych bezpośrednio wpływają na naszą samoocenę, autoprezentacja polega często na zasugerowaniu wizerunku własnej osoby skłaniającego innych do zachowań korzystnych i/lub blokującego zachowania niekorzystne dla samooceny.

JPo drugie, pośrednio - samoocena pozostaje pod wpływem dokonywanych przez jednostkę (samo)ocen własnych osiągnięć i rezultatów działań, a także wyobrażonych ocen, jakie za swoje osiągnięcia, rezultaty i zachowania otrzymałaby (lub spodziewa się otrzymać) od - realnie nieobecnych w sytuacji - innych („dobrze, że mama nie wie”; „szkoda, że Jolka tego nie widzi...”; „ojciec byłby dumny.” itp.). budzie przeżywają subiektywne poczucie sprawienia dobrego lub złego wrażenia -i w konsekwencji doświadczają zmian w poczuciu własnej wartości - także wtedy, gdy nie otrzymują bezpośrednich informacji zwrotnych od otoczenia. Autoprezentacja może się odbywać przed audytorium obecnym tylko w_Numyśle autoprezente-ra, ale wyobrażone reakcje takiego symbolicznego audytorium mają jednak rzeczywisty wpływ na poziom samooceny (por. Darley i Goethals, 1980).

Powodem podejmowania działań autoprezentacyjnych bywa również dążenie jednostki do kształtowania i podtrzymywania pożądanej tożsamości (por. Baumeister, 1982; Gollwitzer, 1986; Schlenker, Britt i Pennington, 1996). Jak stwierdza Gollwit-zer (1986) uzyskanie i utrzymywanie określonej tożsamości „wymaga podejmowania działań dla niej charakterystycznych” (s. 145), a ponieważ tożsamość ma genezę społeczną (Mead, 1975) ludzie angażują się publicznie w zachowania, których sensem jest wykazanie posiadania cech charakterystycznych dla danej tożsamości (autosym-bolizacja). Nie ma bowiem innego sposobu na osiągnięcie i podtrzymanie tożsamości niż publiczne podejmowanie zachowań dla niej charakterystycznych. Dotyczy to każdej tożsamości („tenisisty”, „nauczyciela”, „seks-bomby”).

Generalnie, społeczeństwa oferują jednostkom różnorodne tożsamości (jaźnie), z którymi wiążą się określone wymagania dotyczące zachowań oraz konsekwencje. Inaczej musi zachowywać się „mąż stanu”, inaczej „playboy”, a jeszcze inaczej „kontestujący intelektualista”, czy „autorytet moralny”. Inaczej też jest traktowany przez społeczeństwo „autorytet moralny”, a inaczej „playboy”. Osoby aspirujące do osiągnięcia i/lub utrzymania określonej tożsamości podejmują publicznie zachowania dla niej charakterystyczne po to, aby „udowodnić” sobie i innym, że są osobami o danej tożsamości i aby stać się - i być - takimi osobami, jako że określoną tożsamość definiuje charakterystyczny dla niej repertuar zachowań.

Przedstawione motywy działań autoprezentacyjnych można traktować jako odrębne siły sprawcze, ale konkretne zachowania mogą zaspokajać więcej niż jeden motyw. Autoprezentacja zmierzająca do osiągnięcia (materialnych) nagród społecznych może również sprzyjać podwyższeniu poczucia własnej wartości i utrzymaniu określonej tożsamości. Przykładowo: jriężczyzna węiągający brzuch na widok atrakcyjnej dziewczyny liczy na to, że zwiększy to jej dostępność seksualną (nagroda), ale jednocześnie może oczekiwać z jej strony komunikatów podwyższających poczucie własnej wartości („trudno dziś spotkać mężczyzn o takiej sylwetce”);