83212 skanuj0011 (233)

186 LeuManouich

Sposób, w jaki zdefiniowałem ekran (płaski prostokąt pełniący rolę okna wiodącego do wirtualnego świata), ukazuje się w epoce renesansu wraz z pojawieniem się nowoczesnego malarstwa. Do tej pory freski i mozaiki były powiązane z architekturą. Dla kontrastu, malarstwo pozostaje w swej istocie ruchome. Obraz zdjęty ze ściany może powędrować dokądkolwiek. Jednak w tym samym czasie następuje interesujące odwrócenie ról. Interakcja z freskiem czy też z mozaiką, która nie może ulec przemieszczeniu, nie zakłada jednocześnie unieruchomienia ze strony odbiorcy, podczas gdy ruchome malarstwo renesansowe zakłada w istocie tego rodzaju nieruchomość. Czy freski, mozaiki i malowidła ścienne - wszystkie będące częściami architektury — reprezentują ową poszukiwaną przeze mnie alternatywną tradycję nakłaniającą patrzącego do ruchu?

Rozpocząłem dyskusję na temat ekranu zwracając uwagę na fakt, że rama ekranu oddziela dwie przestrzenie: fizyczną i wirtualną, charakteryzujące się dwiema wielkościami skali. I choć warunek ten niekoniecznie prowadzi do unieruchomienia odbiorcy, to jednak odsuwa jakąkolwiek wolę ruchu z jego strony. Dlaczego wykonywać jakikolwiek ruch, jeżeli tak czy inaczej nie może on wniknąć do przestrzeni wirtualnej? Wszystko to zostało w doskonały sposób udra-matyzowane w Alicji w krainie czarów, kiedy to Alicja usiłuje przyjąć odpowiednie rozmiary, aby wkroczyć do jednego ze światów.

Alternatywna tradycja, której częścią pozostaje rzeczywistość wirtualna, może zostać odkryta, kiedy wielkość reprezentacji pokryje się z wielkością naszego świata, tak że oba obszary połączą się. Wiąże się to raczej z tradygą symulacji niż reprezentacji powiązanej z ekranem. Jednym z przykładów mogą być mozaiki, freski i malarstwo ścienne tworzące iluzoryczny obszar rozpościerający się poza powierzchnią. Wiek XIX, wraz z jego obsesją na punkcie naturalizmu, popycha ów trend do granic wraz z muzeami figur woskowych i dioramami muzeów historii naturalnej. Innym przykładem są rzeźby naturalnej wielkości postaci ludzkich (przykładowo Mieszczanie z Calais Augusta Rodina). W takim przypadku myślimy o postrenesansowym humanizmie stawiającym człowieka w centrum wszechświata, podczas gdy w rzeczywistości pozostają oni kosmitami, czarnymi dziurami naszego świata wiodącymi do wszechświata równoległego, skamieniałego wszechświata z marmuru równoległego do naszego świata...

Rzeczywistość wirtualna kontynuuje ową tradycję symulacji. Jednakże wprowadza ona jedną zasadniczą różnicę. Do tej pory symulacja przedstawiała przestrzeń fałszywą, która stanowiła rozwinięcie i przedłużenie, normalnej przestrzeni. Przykładowo, malarstwo. ścienne tworzyło pseudokrajobraz zdający się brać początek na "ścianie."''W przypadku rzeczywistość! wirtualnej* “albo nie ma łącznika pomiędzy dwiema przestrzeniami (przykładowo, jestem w przestrzeni fizycznego pokoju, podczas gdy wirtualna przestrzeń jest jednym z podwodnych pejzaży), albo, na odwrót - obydwie całkowicie się ze sobą łączą (chociażby projekt Super Cockpit). W obydwu przypadkach bieżąca fizyczna rzeczywistość zostaje zignorowana, zanegowana i porzucona. Dziewiętnastowieczna panorama może być postrzegana z tej perspektywy jako forma przejściowa od klasycznej symulacji (malarstwo ścienne, rzeźby o naturalnej wielkości ludzkich postaci, diorama) do rzeczywistości wirtualnej. Podobnie jak ona, panorama tworzy przestrzeń o obwodzie 360 stopni. Widzowie umieszczeni są w centrum tej przestrzeni i zachęcani do przemieszczania się po jej obszarze w celu obejrzenia poszczególnych części panoramy¹. Lecz w przeciwieństwie do malarstwa ściennego i mozaik, które miały charakter dekoracji rzeczywistej przestrzeni, tego rodzaju przestrzeń fizyczna podporządkowana zostaje przestrzeni wirtualnej. Innymi słowy, obszar dostępny wzrokowi pomyślany jest jako kontinuum fałszywej przestrzeni (a nie odwrotnie, jak to miało miejsce dotychczas) i dlatego pozostaje pusty. Wobec tego możemy udawać, że stanowi on przedłużenie pola bitwy, widoku Paryża czy też czegokolwiek innego. W tym miejscu jesteśmy zaledwie o krok od rzeczywistości wirtualnej, w której przestrzeń fizyczna pozostaje całkowicie unieważniona i wszelkie „prawdziwe” działania mają miejsce w wirtualnej przestrzeni. Ekran zniknął, ponieważ górę wzięło to, co kryło się za nim.

Co zatem z unieruchomieniem ciała w rzeczywistości wirtualnej, łączącego ją z tradycją ekranu? Bez względu na dramatyzm owego unieruchomienia jest ono najprawdopodobniej ostatnim

1

Nie zgadzam się w tym miejscu z Friedberg, która pisze: „Fantasmagorie, panoramy, dioramy — urządzenia ukrywające swój mechanizm — były zależne od względnego unieruchomienia widza” (Friedberg 1993, 23).