83279 Wykłady z polskiej fleksji6

154

Kategorie gramatyczne polszczyzny (imienna

winin

SZON). Inne oboczności są dużo rzadsze. Natomiast wśród nazw zwierząt rod/a|| mzw jest prawie zawsze jednoznacznie przypisany rzeczownikowi (do wyjątkowi należą m.in. EMU i KARIBU - mzw lub n, WIRUS i POLIP - mzw lub tm a także CHAMPION, w odniesieniu np. do kota - mzw lub mos).

3. Statystyka potwierdza obserwację innych autorów, że rzeczowniki męsko-zwierzęce stanowią klasę ewoluującą, która zwiększa swój zasięg (według Kucały (1978) od kilkuset lat). Stosunkowo największy przepływ widoczny jest na granicy) rodzajów mrz i mzw - zachodzi on, jak wielokrotnie zwracano uwagę, przed) wszystkim w polszczyźnie potocznej, gdzie słabsze jest hamujące działanie normy,

I Mam trzech braci: Janek ma dziesięć lat, Witek jest starszy, a Romek najstarszy.

W Innych sytuacjach stopień najwyższy może wyrażać, zgodnie ze swoją nazw

iksymalne natężenie cechy, jakie jest osiągalne, np.:

Niewiele pomogły kary wymierzone przez sąd, najniższe z możliwych. (F. Ryszka, Ni I mgła)

Żółtodziób! - pomyślał Ferie i postanowił przeciwnika wykończyć jak najszybdt (A Fiedler, Dywizjon 303)

9.6. Stopień

Stopniowanie proste traktujemy w tej książce jako zjawisko fleksyjno a stopniowanie złożone jako operację składniową; zob. 4.2 w sprawie możliwycjfl stanowisk w tej sprawie. Stopień jako kategoria fleksyjna przymiotników i przyj słówków ma funkcję prymarnie semantyczną - wskazuje na różnice w intensywność* cech. Sekundarnie stopień może mieć jednak funkcję składniową i być kategoria uzależnianą (np. leksemy BARDZO i DOŚĆ wymagają stopnia równego nfl określanego przymiotnika lub przysłówka, a CORAZ i ZNACZNIE - stopuj wyższego, por. bardzo wysoko, dość wysoko, ale coraz wyżej, znacznie wyżej). I Przymiotniki stopniowalne bywają nazywane jakościowymi, gdyż wska/ujJ na pewną jakość tkwiącą immanentnie w przedmiocie, a nie na jego rclaiiB do innego przedmiotu (te ostatnie, np. DREWNIANY, LEŚNY lub CAŁOROCZNY* bywają dla odmiany nazywane relacyjnymi). Niekiedy ten sam przymiotu* zależnie od znaczenia, podlega stopniowaniu albo nie, por. niestopniowalj muzycy rockowi (= grający rocka) i stopniowalne analitycznie muzyka rockmM (= mająca cechy rocka):

Właściwie niewiele się zmieniło w porównaniu z debiutem, lecz muzyka stała się bardm dynamiczna, bardziejrockowa, a przy tym bardziej przejrzysta formalnie. („Tylko Rot k]

Podobny przykład: nie stopniuje się szmaragdowy naszyjnik (= zrobiony ■ szmaragdów), stopniuje się analitycznie szmaragdowa woda (= koloru szmaragdów Jednak nie każdy przymiotnik, który ze względu na jego znaczenie chcielibyśi J scharakteryzować jako jakościowy, podlega stopniowaniu, np. pusty lub martwy ul stopniują się ani syntetycznie, ani analitycznie. Jak widać, podział przymiotniki)* na jakościowe i relacyjne nie pokrywa się z ich podziałem na stopniowalni i niestopniowalne, choć między podziałami tymi istnieje duża korelacja.

Nazwy wartości kategorii stopnia sugerują, że stopniowanie jest prostą gradacji danej cechy: stopień wyższy zdaje się oznaczać większe natężenie cechy nil stopień równy, a stopień najwyższy - większe natężenie cechy niż stopień wyżs/y. Tak może być w istocie, np.:

H| ogół jednak różnica między stopniem wyższym a najwyższym nic dotycz Acnsywności cechy, lecz liczby osób lub obiektów (ewentualnie grup osób lu Hllrkmw) porównywanych ze względu na tę cechę:

Mam trzech braci: Janek i Witek są bliźniakami, a Romek jest od nich starszy. Mam trzech braci: Janek i Witek są bliźniakami, a Romek jest najstarszy.

Win ty stopnia wyższego użyliśmy tu w porównaniu obejmującym dwa człony |pdiivm są Janek i Witek, drugim Romek. Formy stopnia najwyższego użyliśm Ul, aby objąć porównaniem trzy człony, którymi są: Janek, Witek i Romek. T HkrfWację, dotyczącą różnicy między formami stopnia wyższego i najwyższegt PUdcrdzają typowe dla nich konteksty: starszy od..., starszy niż.... ale najstarsi najstarszy spośród...

W Morfologii (1998: 503-505) jako argument przeciwko tleksyjnej interpretacj filowania przytacza się m.in. semantyczną nieregularność tego zjawisk.i sens bowiem ma stopniowanie przymiotników nierelatywnych. któn ■czają pewną cechę niezależnie od jakiejkolwiek zewnętrznej normy (ii|i Ły lub PRZEZROCZYSTY), a inny sens ma stopniowanie przymiotnlkól |UUwitych, które oznaczają cechę odniesioną do pewnej normy (np. DUŻ) pTARY). Porównajmy:

Bfen dom jest większy od tamtego, ale oba są nudę.

U i tek jest starszy od Janka, ale obaj to jeszcze dzieci.

jest bielszy od tamtego (ale nie można powiedzieć, aby żaden / nich liii b)

biały).

Wfiwietrze jest bardziej przezroczyste niż woda (ale nie można powiedzieć, aby żiuln< ^Hjoh nie było przezroczyste).

phmy powiedzieć też:

Mały słoń jest większy od dużej muchy.,

ni możemy zbudować podobnego zdania z przymiotnikiem BIAŁY lul

I * I d widać, formy stopnia wyższego przymiotników nierelatywnych wskazują, A »t?ilhn oznaczana lormą stopnia równego przysługuje danej osobie lub izeezy, t liullil/as gdy formy stopnia wyższego przymiotników relatywnych nie dają takiej