83537 str93

sce, można spotkać w dziełach sztuki. Ograniczane co do wymiarów kołnierze z pereł miały zapewne kształt podobny do naszyjników płasko otaczających szyję, które występowały około 1470 r. na portretach bogatych mieszczek flamandzkich. Stosunki handlowe łączące miasta polskie z Flandrią mogły się przyczynić w dużej mierze do bezpośredniego przeniesienia i rozpowszechnienia w Polsce wielu szczegółów mody francusko-flamandzkiej, które w tak dużej mierze zostały przekazane w zabytkach s2tuki polskiej XV w.

BIBLIOGRAFIA

E. Bassermann-Jordan: Der Schmuck, Leipzig 1909.

St. Estreicher: Ustawy przeciw zbytkowi w dawnym Krakowie (Rocznik Krakowski, t. 1, Kraków 1898).

M. Gutkowska: Ubiory w Ołtarzu Mariackim Wita Stwosza na tle zabytków w. XV, Kraków 1935.

M. GutkowsKA-RyCHL£wska : Patynkt 2 Pyrzyc na ile mody obuwia średniowiecznego (Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie, t. 9, Kraków 1967).

K. Gutman:    Wpływy niderlandzkie na średnio

wieczne malarstwo cechowe w środowisku krakowskim _t Kraków 1933 (Bibl. Historii Sztuki nr 2, wyd. Związku KÓJ Hist. Szt. Uniwersytetów Rz. P.).

E.    Heid&ich: Altniederldndische Malerei, Jena 1910.

F.    Kopera: Dzieje malarstwa w Polsce, Kraków 1925-1926.

F. Kopera i J. Kwiatkowski: Obrazy polskiego

pochodzenia w Muzeum Narodowym h- Krakowie, Kraków 1929.

E. Małe: Le Renouvel!emen/ de Part par ies „mysie-res” a la firt du moyen-óge (Gazette des Beaux Arts, Parts 1904).

J. Marek: Wzory obuwia warszawskiego. (Szkice Staromiejskie), Warszawa 1955.

Sztuka sakralna w Polsce. Malarstwo (praca zbiorowa), Warszawa 1958.

W. Terlecki: Miniatury „Groduału Olbrachta" i ich źródła artystyczne (Sprawozd. Tow. Nauk we Lwowie, t. 6, z. 1, Lwów J926).

M. Walicki: La Peinture d'autels et de retables en Polognc au temps des Jagellons,, Paris 1937.

M. Walicki, Pierwowzory graficzne sztuki polskiej XV i XVI wieku (Spraw. TNW, XXVII, Wyd_Ł II, 1934).

MODA W OKRESIE RENESANSU charakterystyka źródeł

Zainteresowanie ubiorem i wyglądem zewnętrznym człowieka renesansu przyczyniło się do nagromadzenia bogatych źródeł pisanych odnoszących się do ówczesnych ubiorów. W opracowaniach literackich w XVI w., poruszających sprawy mody, występuje w różnych krajach zachodnich, podobnie jak i w Polsce, utyskiwanie na rozrzutność w wydatkach na ubiory, na zmienność w upodobaniach i ciągłą pogoń za nowością. U wielu autorów powtarza się również narzekanie na niestałość charakterów jako następstwo ciągłego poszukiwania częstych zmian w strojach. Utwory literackie zawierają niewątpliwie dużo przesady; treść literatury satyrycznej powtarza się w różnych językach w kompilacjach i przeróbkach, jak ów słynny koncept w utworze Mikołaja Reja o Polaku, którego należy malować nago z postawem sukna i nożycami. W dawniejszej literaturze kostiumologicznej chętnie przytaczano duże ustępy z literatury moralizatorskiej, które stanowiły tlo historyczno-oby-czajowe, potrzebne do scharakteryzowania epoki. W połączeniu z wybranymi inwentarzami bogatych patrycjuszy lub magnatów cytaty z tekstów odnoszące się do bogactwa tkanin i akcesoriów dawały nieprawdziwy obraz mody renesansu. Korzystający z tych opracowań artyści XIX w. powtarzali w swych kompozycjach na tematy historyczne styl malowniczych ubiorów, nie oparty jednak na prawdzie historycznej, zbyt jednolity w przepychu tkanin i zdobienia.

Dużo wiadomości o tkaninach używanych na ubiory, o barwach i rodzajach sukna i tkanin jedwabnych podają inwentarze spisywane wraz z innymi ruchomościami po śmierci właściciela. Uważne przeczytanie dużej ilości inwentarzy pozwala na uchwycenie różnicy w jakości i cenie używanych tkanin oraz w akcesoriach ubiorów u patrycjuszy mieszczańskich, średnio zamożnych członków cechów rzemieślniczych i biedoty. Forma redagowania inwentarzy ruchomości jest bardzo zbliżona w układzie i stylizacji. Tak w miastach zachodnich, jak i w Polsce pisarze miejscy posługiwali się podobnym schematem przy opisywaniu odzieży i przedmiotów należących do całości stroju. Zestawienia szczegółów ze źródeł pisanych zyskują swą właściwą wartość jednak dopiero w połączeniu z materiałem ikonograficznym. Zbieranie suchych w2raianek i nazw ubiorów nie związanych ze ściśle określoną formą ubioru, wydobytych z dużej ilości przejrzanych tekstów archiwalnych, bez podania stanu majątkowego właściciela ubiorów, stanowi materiał martwy, bez większej wartości dla studiów kostiumologicznych.

Materiały ikonograficzne, które wobec nielicznych lylko zachowanych ubiorów oryginalnych stanowią najważniejsze źródło do poznania stylu ubiorów, są w okresie renesansu bardzo bogate. Wśród licznych zabytków sztuki portrety wysuwają się na plan pierwszy pod względem wartości dla ikonografii kostiumów renesansowych. Są one do pewnego stopnia sprawdzianem słuszności za-

307