85566 Zdjęcie0233 (4)

Głównym źródłem androgcnów są prawdopodobnie przede wszystkim komórki wnękowe jajnika, a także niektóre wolno leżące komórki zrębu łącznotkankowego narządu. W niektórych stanach Funkcjonalnych androgeny mogą być również wydzielane przez komórki wewnętrznej warstwy osłonki pęcherzyka (zazwyczaj stanowią one jednak źródło prekursorów estrogenów syntetyzowanych z nich przez komórki pęcherzykowe).

W jajniku osobników dojrzałych płciowo zachodzą okresowe zmiany budowy i funkcji. Nazywane są one cyklem jajnikowym. Cykliczne wydzielanie jajnikowych hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu) powoduje zmiany w uzależnionych od nich narządach. Należą do nich narządy płciowe, a przede wszystkim: błona śluzowa macicy, nabłonek pochwy oraz nabłonek jajowodu. Zmiany zachodzące w jajniku zależą od wydzielanych w przednim płacie przysadki hormonów gonadotropowych. Te z kolei kontrolowane są przez wytwarzane w podwzgórzu czynniki uwalniające, znajdujące się pod wpływem kory mózgu. Syntetyzowane w jajniku estrogeny i progesteron działają na zasadzie sprzężeń zwrotnych ujemnych (hamująco) i dodatnich (pobudzająco) na nadrzędne dla nich narządy, czyli przysadkę i podwzgórze.

Należy podkreślić, że zarówno estrogeny, jak i progesteron oddziałują również miejscowo (na zasadzie działań aulokrynowych i parakrynowych) na różne typy komórek obecnych w jajniku.

Poniżej został opisany cykljajnikowy i klasyczne mechanizmy kontrolujące jego przebieg. Następnie omówiono pokrótce niektóre z lepiej poznanych substancji (w większości wytwarzanych w jajniku i działających miejscowo) mogących wpływać modyfikująco na przebieg tego cyklu.

Cykl jajnikowy. Cykl jajnikowy to powtarzające się co 25—30 dni zmiany budr>^wy i funkcjjjajników, od-których, zależą przeobrażenia błony śluzowej macicy, jajowodów. Tpochwy. Cykljajnikowy wraz z. cyklem miesiączkowym oraz okresowymi zmianami struktury i funkcji jajowodów i pochwy stanowi cykl płciowy,

Budowa i funkcja jajników znajdują się pod kontrola układu przysadkowo-podwzgórzpwego. Funkcja podwzgórza jest zaś regulowana przez ośrodkowy... układ nerwowy (korę mózgu), który wpływa na nie pobudzająco lub hamująco.

Stwierdzono, iż w podwzgórzu istnieją ośrodki wydzielające substancje hormonalne tzw. liberyny (nazywane również hormonami uwalniającymi — RH, ang. rclcasing hormones, lub czynnikami uwalniającymi — RF, ang, releasing factors; patrz także rozdział 14). Substancje te dostają sję d.Q_przysadki drogą krążenia wrolnego i kont-rplująwydzielanię niektórych hormonów przędnicgo.płata, międzyjnnymi folitropiny i lutropiny.

Przypuszczalnie jedna liberyna, tzw. .gonado]iberyjja^ będąca dekapeptydem (ang. GnRH gonado tropin releasing hormone lub LH/FSH-RHbr? luteinizing hormone/follicle slimulating horroone-releasing hormone) „kieruje. wy.dzie.la-oiem obu hprrnonów.-gQnadatropowych,_tj, _folitropiny. i lutropiny. Dokładny mechanizm wybiórczego pobudza-ma»wydmelania folitropiny lub lutropiny nie jest w pełni poznany.

Wydaje się, że oprócz wspomnianych dwóch hormonów gonadotropowych z regulacją cyklu płciowego związany !>-*♦ jwgęy* i eh en hormon, uwalniany z przedniego płata przysadki —nprolaktyna. PmwHnpoHnhnin j<»j jąffióBellmil -jiie jcst pobudzane przez liberyne podwzgórzowa.

Stwierdzono jednak istnienie podwzgórzowceo czynnika hampiacego wytwarzanie i uwalnianie prolaktyny, tzw. "prolaktostatyny.

Działanie hormonów gonadotropowych w cyklu płciowym kobiet jest następujące:

n) Folitropina — .pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, a takie wytwarzanie przez nie estrogenów. Wpływa ona również wraz z estrogenami na tworzenie receptorów swoistych dla lutropiny.

CujMitropina—działając razemzfohtrppiną w pierwszej fazie .cyklu .wpływa na dojrzewanie pęcherjyjców jajniko-,. wych. Wraz z folitropiną. wywołuje owulącję. Kontroluje powstawanie ciałka żółtego, a także jego czynność Jj.ot-monalną^- wydzielanie progesteronu i estrogenów.

® ProlaktynaT— wpływa na gruczoł mlekowy powodując rozpoczęcie laktacji. U niektórych zwierząt (np. gryzoni) wykazano działanie tego hormonu na komórki luteinowe właściwe ciałka żółtego, pobudzające je do wydzielania progesteronu. W tym zakresie działania pro^ laktynę należy uznać za hormon gonadotropowy. Jej bezpośredni wpływ na jajnik u ludzi nie został jednak w pełni wyj'aśniony.

Folitropina i lutropina są glikoproteinarai o masie cząsteczkowej odpowiednio ok. 30000 i 27000.

Hormony te, a także Ludzka gonadotropinn kosmów-kowa (łożyskowa)—HCG (ang. hu man chorionic gonado-tropin), mają podobny schemat budowy.

Każda z tych glikoproteinskłada się z dwóch podjednos-tek — łańcuchów o. i p. Łańcuchy a są takie samę dla wszystkich hormonów^ Oncu^Ky-P-rozhią~się i z_nimi związana igsUwoistpść/cfcktów biologicznych oraz reakcji¹ immunologicznych. Wykazują one jednak tę_aktywność jedynie w połączeniu,.?, łańcuchami ot.

Folitropina i lutropina, a także prolaktyna, będąca białkiem o masie cząsteczkowej ok. 23000—26000, mają podobny ogólny mechanizm oddziaływania na komórki docelowe (komórki efektoroweK Hormony te łączą się ze swoistymi .receptorami. ohccnymL w tłonie Jcomórkowej- • komórek docelowych.Jteceptory te połączone są z en-zygiemL=i.cyklazą-adfiny.lanową.

Przyłączenie hormonu do receptora pobudza aktywność cyklazy adenyłanowej, co z kolei prowadzi do zwiększenia ilościjiAMP, tworzonego z ATP. Powstały cAMP rozpo-czyna procesy fosforylacji..białek wewnątrzkomórkowych. Zakończeniem tych przemian jest powstaniebiąlęk.efekr torowych, wywierających ostateczńyTwpfyw,.swoisty d(a. działających na komórki docelowe hormonów.-

Jak już wspomniano, hormony gonadotropowe kontrolują wydzielanie jajnikowych hormonów steroidowych, do których należą przede wszystkim estrogeny, progegr teron oraz niewielka ilość androgenów.

Steroidowe hormony płciowe śa wydzielane do_Jcpyi (działają one Tównież miejscowo w jajnikach), gdzie łączą się z białkami transportującymi — SSBG (ang. sex steroid binding globulin) i wraz z nimi docierają do narządów docelowych. Mechanizm działania steroidowych hormo-"now płciowych na komórki narządów docelowych różni się od mechanizmu działania hormonów glikoproteinowycb łub białkowych.

Hormony steroidowe prggd.uniknięciem do komórek docelowych są ndtączane od biąjek^ transportujących, następnie po WDikmeciu do komórkDąćzą-śię.z. nośnikiem cytoplazmatycznym. Powstały kompleks hormon - nośnik jest przenoszony do iadra komórkowego; tuląj j3gyjji&.». swoisTymi receptorami i następnie swoistymi miejscami chromatyńy, powodującrdźpoczęSe przepisywania pewnej ihfórmaćji genetycznej zawartej w DNA na łańcuch informacyjnego RŃA. Ten ostatni jest transportowany do cytoplazmy komórki, gdzie na rybosomach dochodzi do przetłumaczenia informacji genetycznej i wytworzenia