85805 Pozytywizm leksykon literatury polskiej2

skala szerokie rzesze entuzjastów. Największy nukcon odniosła Trylogia, a pod koniec wieku - powieść > Quo vadls, znana do dziś powszechnie na catym świecie. Autor dal w swych utworach rzetelny obraz dziejów, rekonstruowany na podstawie rozpraw naukowych i źródeł historyczych, przede wszystkim materiałów pamiętnikarskich. Dzieje te w intencji autora miały dostarczyć współczesnym czytelnikom krzepiącego przykładu umiłowania ojczyzny i wiary w przyszłą niepodległość. Szczególną cechą powieści Sienkiewicza jest prowadzenie atrakcyjnego wątku przygodowego, towarzyszącego wątkowi polityczno-wojennemu, których szczególną ozdobą są doskonałe sceny batalistyczne, nie ustępujące tym z Wojny i pokoju > Lwa Tołstoja.

W innej konwencji, znacznie bliższej > realizmowi, pisany byt > Faraon > Bolesława Prusa, zawierający - obok kunsztownie odtworzonych realiów czasoprzestrzennych - obraz struktury państwa i mechanizmów kierujących walką o władzę.

Liczne dzieła innych autorów uległy już zapomnieniu. Powieści historyczne, przeważnie o zabarwieniu demokratyczno-wolnościowym, pisywali aż do końca wieku Władysław Łoziński, Zygmunt Kaczkowski, > Wiktor Gomulic-ki i inni. Próbowała też, niezbyt udanie, > Eliza Orzeszkowa - autorka utworów o dziejach starożytnych (Mirtala, Stare obrazki, Czciciel potęgi).

powstanie styczniowe ■■■■■ ■

Powstanie styczniowe stało się istotnym doświadczeniem dziejowym. Zaciążyło zarówno na twórczości „młodych” pozytywistów (zwłaszcza > Bolesława Prusa i > Elizy Orzeszkowej), jak i poruszyło świadomość patriotyczną twórców minionej generacji > Józefa Ignacego Kraszewskiego i Wincentego Pola, autora znanych wierszy powstańczych, m.in. Sygnału (1863), zaczynającego się od incipitu „W krwawym polu srebrne ptaszę”. Dużą rolę

S. Witkiewicz, Ranny powstaniec

w kreowaniu legendy powitania •*tyi /nlowtujo w literaturze II połowy XIX w. odegrały tzw obrazki z rialniy Krwi/nwaklogo: Dziecię Starego Miasta (1863), Szpieg (1861), Para czerwona (1865), Żyd (1866). Pisarz, który I II 1863 r. na polecenie władz zmuszony był opuścić Warszawę, ostrzegając przed wszelkimi wystąpieniami zbrojnymi, zdawał sobie sprawę z heroizmu straceńczej ofiarności powstańców. Rzetelnie przedstawił stosunki polsko-rosyjskie, gloryfikując mesjanistyczne idee odrodzenia narodowego poprzez ofiarę krwi Powieści te, tak jak cykle rysunkowe >Artura Grottgera: Polonia, Lituania, Wojna, choć nie wynikały z autopsyjnych doświadczeń, kreowały powszechnie przyjęty powstańczy mit klęski. Temat powstania styczniowego podjął także > Michał Bałucki (który wraz z Władysławem Ludwikiem Anczycem redagował w 1863 r. pismo „Kosynier”). Autor krytykował konformizm i bierność wobec powstańczych zrywów. Paradoksalny los uciekiniera z powstania, szukającego schronienia w galicyjskich domostwach, pokazał >Jan Lam w satyrycznej powieści Koroniarz w Galicji (1869). Dla > Wokulskiego w > Lalce (1887-1889) powstanie zamykało ważny rozdział życia i stanowiło zarazem pozytywny sprawdzian wartości moralnych¹. Opowiadanie'> Omyłka (1884) Prusa zawiera pierwszy sygnał rozrachunku z powstaniem. Podejmując odważnie drażliwy temat (ujęty w narracji małego Antosia), pisarz pokazał pełną niepokoju przedpowsta-niową atmosferę konspiracji i tragedię byłego powstańca listopadowego, który ostrzegając miejscową ludność przed konsekwencjami walki zbrojnej, został niesłusznie uznany za zdrajcę.

Obronę tradycji powstańczych podjął > Adam Asnyk w wierszu W 25-tą rocznicę powstania 1863 Jubileusz wybuchu powstania uczciła również Orzeszkowa swą rocznicową epopeją > Nad Niemnem (1887), w której dzieje mogiły powstańczej stanowią ideowy lejtmotyw. W cyklu opowiadań >Gloria victis (1912) Orzeszkowa mitologizowata tradycję powstańczą, interpretując ją w kategoriach mesjanizmu narodowego.

pozytywizm    ■

Pozytywizm jest doktryną filozoficzną, zainicjowaną przez > Augusta Comtek, kontynuowaną przez -> Johna Stuarta Milla, > Herberta Spencera, > Henry'ego Thomasa Bucftle’a, od około 1860 r. wzbogaconą o nowe przemiany w rozwoju nauk przyrodniczych: zasady zachowania energii w fizyce (James Joule, Julius Robert Mayer), ustalenie schematu budowy cząsteczki benzenu (Friedrich August Kekulś von Stradonitz), periodyczny układ pierwiastków Dymitra Mendelejewa, odkrycie komórki organicznej przez Theodora Schwanna i Mathiasa Jakoba Schleidena, teorię ewolucji . > Karola Darwina, teorie swoistej energii zmysłów w fizjologii (Charles Bell, Johannes Peter Muller).