88189 IMG146 (2)

III. Naruszenie zakazu. Określenie: naruszenie (HapymeHHe), symbol: b.

Formy naruszenia zakazu odpowiadają formom zakazu. Funkcje II i III stanowią element parzysty. Druga połowa może niekiedy istnieć bez pierwszej. Królewny udają się do ogrodu (e^s), spóźniająsiędo domu. Nie występuje tu brak zakazu spóźniania się. Wykonany rozkaz (b^J) odpowiada — jak wspomniano wyżej — naruszonemu zakazowi (b¹).

Teraz do bajki wkracza nowa postać, którą możemy nazwać antagonistą bohatera, przeciwnikiem (aHTaroHHCT, apenn-Tejib) wyrządzającym szkodę. Jego rola polega na zakłóceniu spokoju szczęśliwej rodziny, wywołaniu jakiegoś nieszczęścia, wyrządzeniu krzywdy. Przeciwnikiem bohatera może być zarówno smok, jak i diabeł, rozbójnik, wiedźma czy macocha. Sposób wprowadzania do akcji bajki nowych postaci omówiliśmy w osobnym rozdziale. Tak więc do akcji bajki wkroczył antagonista. Przyszedł, zakradł się lub przyleciał i zaczyna działać.

IV. Antagonista usiłuje zdobyć wiadomość o bohaterze. Określenie: wywiadywanie się (BbiBeRbiBaHHe), symbol: e.

1. Celem wywiadywania się jest ustalenie miejsca pobytu dzieci, niekiedy cennych przedmiotów i in. Niedźwiedź: „Któż ml powie, gdzie się podziały dzieci carskie?” (201); Subiekt: „Gdzie zdobywacie te kamienie szlachetne?” (197); Pop wypytuje w czasie spowiedzi: „Cze-

mu zawdzięczasz, że tak szybko wzbogaciłeś się?” (258); Córka cara: „Powiedz, Iwanie, synu kupiecki, w czym jest twoja mądrość?” (209); „Czym się suka żywi?” — myśli Jagiszna. Wysyła na zwiad Jednooką, Dwuoką, Trzyoką (100). Symbol: a¹.

2.    Odwrócona forma wywiadywania się występuje wówczas, gdy antagonista jest wypytywany przez jego ofiarę: „Gdzie twoja śmierć, Kościeju?” (156); „Jakiego macie szybkiego konia! Gdzie można zdobyć drugiego takiego konia, żeby od waszego uciekł?” (160). Symbol: e³.

3.    W poszczególnych wypadkach występuje wywiadywanie się poprzez osoby trzecie. Symbol: s³.

V. Antagonista otrzymuje wiadomość o swojej ofierze. Określenie: udzielenie informacji (ŚHfląia), symbol: w.

1. Antagonista otrzymuje bezpośrednią odpowiedź na swoje pytanie. Dłuto odpowiada niedźwiedziowi: „Wynieś mnie na podwórze i rzuć na ziemię: tam gdzie wbiję się — możesz kopać” (201); Na pytanie subiekta o kamienie szlachetne żona kupca odpowiada: „Kurka nam znosi” (197) itd. Tu znów mamy do czynienia z funkcjami binarnymi. Niejednokrotnie występują one w formie dialogu. Taki m. in. jest dialog między macochą i lusterkiem. Wprawdzie macocha nie wypytuje bezpośrednio o pasierbicę, ale lusterko odpowiada: „Jesteś piękna, nie da się zaprzeczyć, ale twoja pasierbica, któ-

h

71