IMG�54

RoZdZifll III

RoZdZifll III

Samoocena posiądą określone cechy, które regulują jej wpływ na .

łnośłki. /, uwagi na kryteria (poziom, trwałość, wartość, trafności ^i,c otyg^ •    ^rvZrożntaih,

powieonio:    "•ny

samotHonę wysoką (uh niską, samoocenę stabilną lub niestabilną, satttóooenę pozytywną lub negatywną.

od

samoocenę pewną i zagrożoną,

samoocenę adekwatną lub nieadekwatną (Reykowski 1966, 1979, 1985; p₀ Paszkiewicz 1974; Tomaszewski 1984; Niebrzydowski 1976; Szarota 1998).

Samoocena ma wpływ na funkcjonowanie jednostki, jej samopoczucie i zdolności radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych. Wysoka samoocena pozwala czuć się człowiekowi wartościowym elementem kultury lub jego częścią / kolei, jak potwierdziły badania Spencera, Josephsa i Steela (za: Kofta, Doliński 2000), negatywna samoocena ogranicza aktywność człowieka. Uniemożliwia osią. gnięcie sukcesów, generalizując przy tym konsekwencje psychiki na wszelkie aspekty funkcjonowania jednostki oraz uruchamia rozmaite destrukcyjne techniki radzenia sobie z zagrożeniem (por. Skórny 1970; Matuszyński 1971; Reykowski 1979; Łukaszewski 1974; Strelau 2000).

Warto przy tym podkreślić, że ludzi o niskim poczuciu własnej wartości nie charakteryzują zazwyczaj negatywne oceny własnej osoby, a jedynie brak ocen pozytywnych. Bardzo często są to ludzie, którzy oceniają siebie trafnie. Paradoks polega na tym, że owe trafne ocenianie wcale nie musi być korzystne (Kofta, Doliński 2000).

Według Reykowskiego (1970) proces wyodrębnienia się własnego ,ja” rozpoczyna się już we wczesnych etapach rozwoju psychicznego człowieka. Wiedza nabywana przez jednostkę dotyczy świata zewnętrznego i własnej osoby. Samoocena (a jest istotnym składnikiem własnej osoby i powstaje na gruncie własnych doświadczeń jednostki oraz opinii osób znaczących⁷. Sądy i opinie odnoszą się do j wyglądu zewnętrznego, właściwości fizycznych, umiejętności i zdolności, własnych postaw i potrzeb, pozycji wśród innych ludzi oraz tego, co nam się od nich należy. Determinantami samooceny są:

-    środowisko i sytuacja rodzinna jednostki,

-    opinie innych ludzi,

-    sytuacja społeczna grupy, do której należy jednostka,

-    więź z własną grupą narodową,

-    własne doświadczenia jednostki.

Zaborowski (1965; por Niebrzydowski 1976) dzieli czynniki determinujące samoocenę na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią czynniki statyczne typu ana-tomiczno-fizjologicznego (tj. typ budowy fizycznej, wygląd zewnętrzny, typ układu nerwowego) stanowiące podłoże, na którym formułuje się samoocena. Drugą j grupę obejmują czynniki dynamiczne typu psychospołecznego (tj. doświadczenia,

Podobnie Rogers, Kelly. Ramsey, Maslow, Adler, Snygg, Cambs, Sullivan (za: Meighan 1971) umają, te koncepcja siebie jest wynikiem odzwierciedlonych ocen osób znaczących.

i opinie i oceny, pozycja i miejsce w rodzinie, metody wychowawcze czy oddziały-| wania środków masowego komunikowania się). Przedmiotem samooceny, zdaniem | Skórnego (1980) są indywidualne właściwości jednostki, odpowiadające określonym warunkom osobistym (fizycznym, psychicznym, społecznym), podlegające : opiniom innych ludzi i modyfikowane wzorami osobowymi i emocjami.

Według Kozieleckiego (1976) ogólny poziom samooceny warunkują m.in.:

! status społeczno-ekonomiczny człowieka, sytuacja rodzinna, wyniki wcześniej-I szych oddziaływań i doświadczeń, opinie i oceny formułowane przez innych, emocje, dążenia do obrony własnej osoby oraz osąd zdobywania aprobaty społecznej. Zatem samoocena to rodzaj sądów i opinii wartościujących, które dotyczą określonych przejawów życia człowieka na płaszczyźnie fizycznej (wygląd, zdrowie), psychicznej (cechy osobowości, zdolności twórcze, dojrzałość emocjonalna ftp.) i społecznej (stosunki z ludźmi, pozycja w rodzinie, atrakcyjność społeczna itp.). Samoocena, jak pisze Fitts (za: Meighan 1971, s. 1-5) „pełni rolę funkcjonalnego rdzenia istnienia”. Wpływa na zachowanie jednostki, jej samopoczucie i zdolności radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych. Jest wynikiem relacji interpersonalnych jednostki, uwikłanych w kontekst społeczny i kulturowy (por. Gasiul 1994).

Znaczenie samooceny staje się szczególnie ważne w sytuacji zmiany w funkcjonowaniu fizycznym i psychospołecznym człowieka, wywołanej pojawieniem się choroby.

W literaturze poświęconej problematyce zaburzeń odżywiania podkreśla się znaczenie obrazu siebie w procesie leczenia i terapii, jednakże niewiele jest cytowanych badań empirycznych dotyczących tego zagadnienia.

Prowadzone przez Stein, Corte (2003) badania empiryczne dotyczące percepcji ,ja” fizycznego osób z anoreksją i bulimią psychiczną, wskazują jednoznacznie na tendencje niezadowolenia lub braku akceptacji wyglądu zewnętrznego i aktualnej wagi ciała w obu badanych grupach.

Zgodnie z założeniem Brach (1962, 1966) percepcja siebie jako osoby otyłej stanowi podstawowy objaw definiujący jadłowstręt psychiczny i bulimię psychiczną. Celem podjętych przez nią wysiłków empirycznych było zbadanie nieprawidłowości w obrazie ciała osób z zaburzeniami odżywiania w dwóch wymiarach:

-    percepcyjnym zniekształceniu sylwetki, polegającym na niezdolności do adekwatnej jej oceny,

-    niezadowoleniu towarzyszącemu ocenianiu siebie.

Autorka odkryła, że reprezentacje poznawcze osób z zaburzeniami odżywiania dotyczące , ja” fizycznego mogą odzwierciedlać dawne stany obrazu ciała lub być poznawczymi wytworami opartymi na porównaniach do nierealistycznych standardów. Niezadowolenie z wyglądu własnego ciała jest przy tym trwałą strukturą pamięciową, która odbija negatywną ocenę, ja” fizycznego.

W polskiej literaturze badania obrazu siebie osób z gotowością anorektyczną prowadziły m.in. Wandokanty-Bocheńska (1994), Roztoczyńska (1994) czy Grochmal-Bach i Rorat (2003). Uzyskane przez nie wyniki jednoznacznie wskaza-