88308 Re exposure of DSC03197

gólnymi rejonami - klimat na wybrwtach Monia Jortskiego jest bardziej wilgotny, a Morza Egejskiego - bardziej suchy. Mniejsze kont maty występują nnto I miast na wyspach i na wybrzeżach Aąji Mnliyzny. Zgodnie z naszą obecną wiedzą o zmianach klimatycznych w Graęji należy przyjąć, żo w starożytności, II przynąjmniąj w I tysiącleciu panowały tam warunki podobne do dzialąjazych.

Wobec niedostatku ziemi uprawną) na terenach m*mn>vh. w starożytności mini- 11 czo wykorzystywano także abocaa wzgórz - dzisiąj w wiąkaaaSri wyjałowione - chociaż wymagało to ogromnego nakładu pracy. Piw* Mrożą, stanowiącego podstawę wyżywienia, Grecy uprawiali drzewa ohwkowe i owwoww (np. figi' oraz winną latoratl, Spośród zwierząt hodowlanych na pierwszym miąjscu naleZy wymienić owop i kozy.

W produkcji zboża Groęja nigdy nie stała się ^samowystarczalna i w świadomości jej mieszkańców ciągłe obecny był strach przed głodem. Z tego te i powodu handel zbożem w większości grodach społeczności podlegał ścisłemu nadzorowi władz.

W starotytnosci główne pożywienie Greka stanowił chlob t oliwkami, serem i jarzynami oraz owoce i ryby. Nąjwztnkjnyn tłuszczem była natomiast oliwa z oliwek. Mięsa jadane niewiele, tytko nąjbogatsi spożywali go więcej, mogąc zdobywać je na polowaniach. Dla nąjobotsKj ludności natomiast jedną z rzadkich . szans aa mięsny posiłek były wspólne uczty w czasie oficjalnych świąt, gdzie spożywano części zwierząt złojonych na ofiarę. Nąjpopulamłęjszym napojem Greków było armo iwswme w rożnych proporcjach z wodą (np 5 części wody i 2 części wińsk Warto pwlkraflir. Se wśród Greków picie czystego wina uchodziło za przęjaw nieokrzesania ale np Macedończycy mieli zwyczaj pić je nierozcieńczane.

Żyde w Gnp nigdy ae toczyło się w izolacji od świata zewnętrznego. Od zarania swych dziejów kraj len był bowiem Imegrałną rsęśtią świata, który dla jasności wykładu naąywue    egejskim, ahomn Morze Egejskie było pomostem łączącym

pininrprłir jego caęari NaleZały do niego oprócz Grecji właściwą; wyspy z Krętą i Cyprem tzaz nwłrarakie rejowy Aąji Mniejszy. Na wszystkich tych obszarach tyde toczyło aę w podobnym rytmie i na zbliżonym poziomie kultury materialną). Wymienione tereny miały bowiem podobny klimat, podobne gleby i bogactwa naturalne. Ważnym spawem było ui również samo morze, które ułatwiało zarówno wymianę towarów, jak również mjfi, technik i instytucji. Prawie wszystkie większe miasta położone były sad morzem łub w jego bezpośredniej bliskości.

Nie można jednak zapominać, że w starożytności żegluga nie była przedsięwzięciem łatwym. Dobry okres dla morskich podróży trwał tylko od maja do października. W pozostałe miesiące nie sprzyjąjące wiatry czyniły je niebezpiecznymi dla niewielkich statków o słabej konstrukcji, a więc takich, jakimi posługiwali się Grecy. Dlatego też żeglarze pływali przeważnie systemem kabotażowym, tzn. wzdłuż wybrzeży, od portu do portu, gdzie kupcy kupowali i sprzedawali towary, noce spędzano zaś na brzegu.

2. Źródła

Historyk zajmujący się badaniami dziejów starożytnych Greków dysponuje dosyć różnorodnym materiałem źródłowym, chociaż pod względem ilości ustępu jącym temu, co pozostało po innych epokach.

1'tarwMońatwo naloty się tekstom literackim. Zdecydowana większość z nich mana Jest jut od dawna i niestety jest mało prawdopodobne, aby można było Uczyć nijakie! nowe odkrycia w tym zakresie. Warto też sobie uświadomić, te zachowane utwory stanowią zaledwie niewielki procent tego, co starożytni Grecy napisali.

Przez pewien czas nadzieję badaczy na nowe odkrycia zabytków greckiej literatury wzbudzały egipskie papirusy, ale jak się okazało, w zdecydowanej wifkuośd aawleroją one rótnego rodzaju dokumenty i w niedostatecznym stop* niu wzbogaciły nasz zasób tekstów literackich (nieco więcej informacji o papiru-iwich zawiera rozdział Państwo Ptolemeuszy u> Egipcie). Nie zmienia to jednak faktu, te bez znalezisk papirusowych prawie całkowicie dia nas nieznana pozo-italaby literatura hellenistyczna. Jeżeli chodzi o teksty wcześniejsze, to warto wspomnieć, te egipskim piaskom zawdzięczamy, np. zachowanie się traktatu Arystotelesa Ustrój polityczny Aten.

Zdecydowana większość antycznych tekstów literackich, w tym oczywiście (reckich, dotarła do nas w formie średniowiecznych kopii rękopiśmiennych, które same są kolejnymi kopiami kopii późnoantycznych. Tekst, którym dysponuje współczesny historyk, jest rezultatem żmudnej pracy filologa klasycznego, porównującego ze sobą wszystkie zachowane przekazy rękopiśmienne i próbujące-|o tą drogą odtworzyć wersję najbliższą oryginałowi

Spośród zachowanych tekstów nąjważniejsze są oczywiście dzieła historyków 'podstawowe informacje o greckiej historiografii znąjdzie Czytelnik w rozdziale Kultura Greęji w epoce klasycznej. Literatura), ale dla rekonstrukcji pełnego obrazu przeszłości należy korzystać z każdego rodzaju tekstu (poezja, mowy, traktaty naukowe, dzieła filozoficzne itp.).

Oprócz papirusów istnieje jeszcze jedna kategoria źródeł pisanych bezpośrednich, które mają ogromne znaczenie dla badań nad dziejami greckiego społeczeó-stwa. Są to inskrypcje, czyli napisy ryte przede wszystkim w kamieniu, rzadziej na tablicach z brązu czy glinianych skorupkach (ostraka). Grecy często korzystali z tej formy przekazu, pełne inskrypcji były zarówno miasta, jak i miejsca kultu (znamy np. około 20 tysięcy inskrypcji z terenu samej tylko Attyki). Napisy umieszczano w szczególnie uczęszczanych miejscach jak np. agora, otoczenie świątyń czy wejścia do teatrów.

Co zawierają te teksty? Otóż bardzo różne treści. Prócz napisów nagrobnych, które z oczywistych względów stanowią pośród inskrypcji odrębną grupę, epigra-ficy dysponują np. tekstami praw i uchwał zgromadzeń oraz traktatów zawieranych między greckimi miastami, jak również dekretami honoryfikacyjnymi (napisy ku czci różnych zasłużonych osób), a nawet listami dłużników zaiegąjących ze spłatą zobowiązań wobec państwa. W większości przypadków napisy w kamieniu były wystawianymi na widok publiczny kopiami dokumentów przechowywanych w archiwach państwowych (oryginały miały najczęściej postać zwoju papirusowego).

Dużą część zachowanych napisów stanowią inskrypcje sakralne, wśród których znajdujemy różnego rodząju dedykacje dla bóstw (er voto), akty fundacyjne świątyń i przepisy dotyczące kultu. Ciekawym świadectwem są też akty wyrwo-