88660 Obraz2 (20)

XXVIII ŻYCIE JANA LECHONIA

statku „Angola” Lechoń wypłynął z Lizbony, aby po szesnastu dniach podróży dotrzeć do Rio dc Janeiro, j

Za oceanem. W BrązyliLpoeta znalazł gościnne przyjęcie. Czuł się tu jednak źle, a gdy Tuwim oraz przybyli później do Rio Kazimierz Wierzyński i Józef Wittlin przenieśli się do Nowego Jorku - również obco i samotnie. Przebywał w Rio de Janeiro i Sao Paulo i pobyt ten trwał ponad rok. Dopiero późnym latem 1941 roku uzyskał - po długich staraniach - wizę do Stanów Zjednoczonych i w końcu września osiadł na stałe w Nowym Jorku. Tu - jak pisze Maria Danilewicz-Zielińska -zapewniły mu egzystencję „stypendia Funduszu Kultury Narodowej i praca w stworzonych przez Ministerstwo Informacji i Dokumentacji [rządu polskiego - R. L.] placówkach”³⁰.

Wojna przerywa tamę milczenia: Lechoń wraca do poezji. Jeszcze we Francji, na przedwiośniu roku 1940, powstają Grób Agamemnona i Wielkanoc - pierwsze utwory, w których dochodzą do głosu reminiscencje klęski i padają słowa otuchy i nadziei. W Rio de Janeiro poeta pisze Pieśń o Stefanie Starzyńskim i To, w co tak trudno nam uwierzyć. Nawiązany w Paryżu kontakt z «Wiadomościami Polskimi» trwa i po przeniesieniu się pisma do Londynu, a Lechonia - do Ameryki. Niemal wszystkie utwory powstałe w latach 1940-1941 tu właśnie mają swe pierwodruki. Ale już w listopadzie 1941 roku powstaje w Nowym Jorku skromne, na powielaczu odbijane w kilkuset egzemplarzach pisemko «Tygodniowy Przegląd Literacki Koła Pisarzy z Polski»³f. Lechoń był jednym z jego założycieli i współredaktorem. Opublikował tu wiele artykułów publicystyczno-politycz-nych, literackich i wspomnieniowych (wśród nich anonimowo drukowane teksty w imieniu redakcji), tu też zamieścił kilka

³⁰    Maria Danilewicz-Zielińska, Szkice o literaturze emigracyjnej, Paryż 1978, s. 155-156.

³¹    Kilka pierwszych numerów nosiło tytuł «Tygodniowy Serwis Literacki Koła Pisarzy z Polski».

swych nowych wierszy i powtórzył kiłka dawniejszych. Pismo wychodziło ponad rok i od stycznia 1943 zostało przekształcone w duży, wzorowany na «Wiadomościach Literackich» «Tygodnik Polski» (1943-1947). Zarówno «Tygodnik Polski», jak i jego poprzednik, «Tygodniowy Przegląd Literacki», redagowane były przez to samo grono pisarzy; w jego skład wchodzili: Zenon Kosidowski, Jerzy Tępa, Kazimierz Wierzyński, Józef Wittlin i Jan Lechoń, podpisujący «Tygodnik» jako redaktor. Obydwa pisma stawiały sobie za program konsolidację środowiska emigracyjnego i polonii amerykańskiej wokół centralnego problemu tamtych lat: walki o niepodległość Polski - i unikały angażowania się w spory partyjne, starając się działać w duchu zgody narodowej. W latach 1943-1944 «Tygodnik Polski» jest pismem, które przynosi pierwodruki powstałych w tym czasie utworów poety; «Wiadomości Polskie» do lutego 1944 roku (tj. do chwili zawieszenia ich przez władze brytyjskie) powtarzają je niemal wszystkie. W «Tygodniku» też ukazuje się wiele jego artykułów i felietonów.

Lata wojny to renesans i twórczości* i popularności Lechonia. Jego powstałe w tym czasie wiersze, zwłaszcza te sławiące czyny żołnierza polskiego, bohaterstwo obrońców Warszawy, opisujące martyrologię narodu, nostalgiczne i wspomnieniowo-polskie pojawiają się w prasie całej żołnierskiej, obozowej i emigracyjnej diaspory polskiej, od Bombaju, przez Teheran, Jerozolimę, Tel-Awiw, Kair - przez kraje Europy: Włochy, Szwajcarię, Francję, Anglię - aż po obie Ameryki. Drukowane są też w konspiracyjnych czasopismach krajowych. Największą poczytno-ścią cieszą się: Pieśń o Stefanie Starzyńskim, Ostatnia scena z „Dziadów”, Matka Boska Częstochowska, Wiersz mazowiecki, Rejtan, Marsz Drugiego Korpusu, Laur Kapitolu, Monte Cassino, przedwojenny Hymn Polaków z zagranicy. }

^!I znów nadchodzą lata poetyckiego milczenia. W okresie 1945-1949 pojawi się bodaj jeden tylko nowy wiersz: Matejko. Ale to nic tylko osobista sytuacja poety.' To w ogóle sytuacja