89109 P1240317

13

14

da J. Dąbrowski (1968). Autorowi temu zawdzięczamy źródłowe uzasadnienie mentalnego stosunku ludności ziem pruskich względem Ppmorza, szczególni* wschodniego, « rozległej sekwencji chronologicznej (III-VI EB). Pracą, wyjaśnia teł podstawy procesu transplantacji wzorców ościennych w centrun stabljskla. V niniejszym studiu* wykorzystujeay cenne weryfikacje klasyfikacyjne dość dużej grupy brązów (bransolety a podwójnego drutu, taómp-wste-pseudospiralne, nerkownto, t pieczątkowatyai końcami, zapinki płytowe). Są en* poza tya poaocne w eliainaoji zp zbioru „importów" nordyJakich pewnych aeortynentów (brzękać ła, tarczki w baziałoi* wycinka kuli, siekierki typu Kopaniewo). Liczne apreeoonnlą L.J. Łuki * 1®* sześćdzie-alątych i aledeaAzleaiątych (por. bibliograf la) charakteryzują wybrane afery obróbki brązu na Pomorzu Odaóakim w młodszej epoce brązu, tudzież w okresie halsztackim, po cząśei przy okazji komentowania nowo odkrytych znalezisk (skarby, pracowni* odlewnicze). Za prekursorską uznać trzeba próbą określenia aikroregionalnych domen warsztatowych na podstawie wszelkich dostępnych przesłanek źródłoznawczych, z analizą technologiczną na ezele, skomponowanych z lokalnymi uwarunkowaniami osadniczymi. V zakresie wiedzy podstawowej poszerzający walor aają uwagi Łuki na temat bransolet taśeowatych*pseudospiralnych 1 nerkowa tych. Badacz podejmował wielokrotnie w nowatorski i rzetelny sposób zagadnienia tyczące nlejeca i roli populacji wschodnlopomorakich w kontynentalnych strukturach handlu dalekosiężnego, lecz interesowała go najbardziej orientacja południowa, nacelowana finalnie na kraje śródziemnomorskie. Dokładniejsze rozpoznanie kontaktów z Nordy ką umieszczał pośród pilnych przyszłościowych postulatów badawczych.

Z najnowszych osiągnięć prehlstoriografil polskiej, wiążących się z naszym tematem, wymieśmy rozważania t. Malinowskiego (1979) o domniemanej nordyjskiej genezie pomorskich popielnic twarzowych i domkowych, tudzież opracowanie J. Fogla (I979b) poświęcone północnym typom broni, funkcjonującym w zespole militariów ludności kultury łużyckiej z dorzeczy Odry 1 Wisły.

Ule od rzeczy będzie wspomnieć na konieo o „postsprockhoffowskioh” tendencjach w badaniach skandynawskich 1 niemieckich’ nad tzw. kręglem    no in

dyjskim, tya bardziej, że odwołują się one niejednokrotnie pośrednio do materiałów z Pomorza. Systematyka regionalno-chronologiczna całości inwentarzy ełodtzobrązowych (skarby, znaleziska pojedyncze, groby; metale, ceramika, wyrotgr z kamienia, kości, poroża) autorstwa E. Baudou (1960) umożliwiła uchwycenie niedostrzeganej dotąd należycie dynamiki przemian wewnętrznych, zachodzących w północnej Europie. Jednorodność oblicza kulturowego centrów duńsko-szwedzkich okazała się fikcją (por. Identyczną opinię Lonborga 1955» s. 55, krytykującą statyczny podział Keretena). Jednym z walnych czynników różnicujących rozwój poszczególnych toakro-reglonów są kontakty z Europą środkową. Dzieje kultury nordyjskiej opisać można poprawnie Jedynie w jej interakcji z bliższym 1 dalszym otoczeniem, genetycznie obcym. Baudou ustawia relacje wewnętrzne kultury nordyjskiej w węższych horyzontach chronologicznych, proponując w ślad za tym nowa kon tendencją wielkich europejskich schematów perl ody żacy Jnych.    Mieszaniu

aią pierwiastków nordy Jakich 1 „popielnicowych* na Niżu firodkowosuropej-bkim poświęca sporo uwagi H. Thrane (1960). wyróżnia trzy zasadnicze komponenty forkalistyki tutejszych me talii czysto nordyjski, północno- i środ-kowonlamieckl oraz środkowo-wsohodnloeurop*Jaki• Drugi z wymienionych kwalifikuje jako przynależny .Rand- oder Mischkulturen" i posiadający swoista piętno lokalne wywarte oddziaływaniami cyklu popielnicowego, w tym kultury łużyckiej. Kwestionuj* bezpośredniość stosunków wymienny oh Danii i tymże cyklem (z pominięciem ziem niemieckich). W późniejszych publlka-ojaoh (np. 1977) Thran* dostrzega jednak możliwość wzajemnych wąskich kontaktów południowej Skandynawii 1 dolnego Red odrze, od II-III EB począwszy po konieo tej eppki. Dyskusja nad rubieżą południową i połudnlowo--wsohodnlą „kręgu nordy Jakiego* Jest kontynuowana w obu państwach niemieckich. W.A. Y. Brum* <1960; 1968) opisuje materiałowo śródkowołabaką prowincję kulturową, uznając ją za skrajny region „kręgu" (im we 1 te ster Siane), leżący Jednocześnie, razem z prowincją łużycką, na peryferii nad-dunaj sklej domeny kulturowej, czyli w „Nittelzone* czesko-środkowe iemlee-ko-brandenbursko-śląsko-środkowopolśkle J. Większość badaczy przeciw stawia „krąg nordyjski" żul turze łużyckiej wprost, doszukując się w różnych kategoriach źródeł ożtrych znaczeniowo wyróżników. Do wyjątków należy dęli mi tac Ja linearna (Breddin 1957» Desśau-Berlin-Schwedt/Oder - morena bałtycka na Pomorzu); przeważa przekonanie o istnieniu dość szerokiej strefy prsejścżowej, prowadzącej z okolic Harzu przez rejom ujścia Solewy, dorzecze środkowdj Haweli do Doliny EberswaldzkleJ (Schubert 1958;    1961;

* Schulz 1972). Do „kręgu nordy Jakiego" zalicza P. Horst (1969; 1972S) grupę terytorialną nadłabsko-nsdhsweltńaką; charakter przejściowy znamionuje według niego (I972b; I977b; 1976) grupy wkrzańsko-zachodnlopóaoćaką oraz uznamsko-wolińską. Trzeba bezstronnie stwierdzić, że wykraczająca poza sferę metalurgii argumentacje ciągle nie przekonuje 1 gmatwa się w niejasnościach.

6. UWAGI O SPOSOBIE OPRACOWANIA

Wszechstronną analizę „importu" nordy Jakie go (rozdz. I) staraliśmy się prowadzić tak, by formułowała od razu cząstkowe odpowiedzi w kwestii charakteru przenikania form półnoonoeuropejakich na ziemia polskie, a także Jego uwarunkowań chronologicznych. Wnioski sumaryczne, syntetyzująca dodatkowo strukturę rzeozowo-przeatrzenną masy „Import cwej", przedstawiamy w rozdziale IV. By ułatwić zrozumienie pryncypiów procesu dyfuzji już wcześniej charakteryzujemy w odpowiadających tematowi zakresach dwa utrzymujące ze sobą kontakt obszary kulturowe! kulturę nordyjską razem z objętymi jej wpływami terenami na Niżu Niemieckim (rozdz. II) oraz północne grupy kultury łużyckiej (rozdz. III)'* W obu plonaoh ujmujemy zagadnienia,

0    ile pozwala na to stan dostępnych informacji, w aspektach genetycznym

1    dynamicznym. Dążymy z jednej strony do ustalenia wszystkich czynników.