89785 IMG47

KI DOTĘ A 82

da. Po śmierci Numy pogrążona w rozpaczy nimfa wylata tyle tez, że zamieniła się w źródło, on

Ov.Fast III273 o.;Mn. XV482 a;Sir. V3.12,p.239;!uv. ID lin.; Liv. I 21. 3: Phi. Nama 13; D.H. II 60 n.; Am. V I; G. Dumćzil. Mirra- Fatima, t 39.

EIDOTEA (EiSoOśa) - to imię wielu bohaterek.

1.    Jedną z nich jest córka Proteusa. Ona to poradziła -* Menelaosowi w Egipcie, by zasięgnął rady jej ojca (— Helena).

2.    Druga to córka króla Kani, Eurytosa, a żona Miletosa. założyciela Miletu. Była ona matką -* Kau-nosa i Byblis.

3.    Imię Eidotei nosiła też siostra Kadmosa, druga żona niewidomego króla Fineusa. Co do jej nienawiści do pasierbów oraz kary, jaka ją za to spotkała, -* Finem. Niekiedy druga żona Fineusa nazywa się nie Eidotea. lecz Euryteja lub Idaja. js

1. D.P. 259: OJ IV 365-140:Nonn. 137;43; 102; APIX474. 2. Ant. Lib. 30. 3. Schol. in S. Ant. 972; in A R I! 178; D.S. IV 43; Apd. BibL III 13.3; Sobol, in Od. XU 70.

EJLEJTYJA (EiAcfOma) - to bóstwo żeńskie, opiekujące się kobietami w połogu. Jest córką Zeusa i Hery, siostrą Hebe. Aresa i Hefajstosa. Wiernie służy swej matce. Czasem bywa narzędziem jej zemsty. Nie pozwala na przykład na rozwiązanie — Latony i Alk-meny (— Galin tias).

Poeci wspominają niekiedy o Ejlejtyjach, traktując je jako zespół bóstw, js

n XI271; XIX 119; Hcs. Th 922; Pi V. 7.2; Apd. BibL 13.1; D.S. V 72; Ov. Met IX 285 n.; Ant Lib. 29: A. Nom. Del. 98 n.

ELATOS (EAotoę) -1. Starszy syn Arkasa, eponima Arkadii (tab. 9). Ojciec dzieląc kraj przeznaczył dla niego okolice góry Kyllene. Elat os zajął jeszcze Fokidę, wspomógł jej mieszkańców w walce przeciw Flegejczy-kom i założył miasto Elateję.

2.    Jak wielu herosów arkadyjskich, Ełatos ma tesal-skiego sobowtóra i niewiele różnią się między sobą. Z tym właśnie Elatosem z Larisy bywa czasem łączona postać -* Kajneusa (-» Polifem). an

Apd. BibL Ul 9, I; Paus. VIII4, 2 n.; 48, 6; X 34, 3.

ELEFENOR (’EXe<pf|vcop) - przez ojca, Chalkodon-ta. jest wnukiem Abasa, po którym objął tron na Eubei. Widząc pewnego razu, jak niewolnik znieważa dziadka, podniósł kij, chcąc obronić starca, lecz wymierzony cios trafił w Abasa i uśmiercił go. Zabójca musiał więc opuścić Eubeę. Elefenor występuje jako jeden z zalotników Heleny, z tego tytułu uczestniczy w wyprawie trojańskiej na czele Abantów (szczep z Eubei), wiodąc trzydzieści okrętów. Ponieważ od czasu mimowolnego zabójstwa dziadka noga jego nie mogła stanąć na Eubei, czekał na wojowników na nie opodal sterczącej z morza skale. Za towarzyszy pod Troją miał dwóch synów Tezeusza. Akamasa i Demofonta. Tradycja podaje różne wersje dalszych jego losów: według Homera miał zginąć pod Troją z ręki Agenora: inni twierdzą, że przeżył wojnę i. osiedliwszy się na wyspie Otronos koło Sycylii, został stamtąd wypędzony przez węża. Udał się do Epiru w okolice Abancji (lub Amancji). Inna wersja podaje, że po śmierci Elefenora pod Troją towarzysze jego osiedlili się nad Adriatykiem w Epirze i założyli tam miasto Apollonię. an

Tzcl. in Lyc. 911; 1034; Hyg. Fok. 97; Apd. BibI. III 10,8; Plu. Thtt 33; Paus. I 17, 6; II II 540; IV 463.

ELEKTRA ('HAćicrpa) - Mity wymieniają kilka postaci noszących to imię.

I. Najstarsza jest córką Okeanosa i Tethys. Była żoną Taumasa, syna Morza (Pontos) i Gai (Ziemi). Dziećmi jej były Iris, posłanka bogów, i dwie — harpie. Nawałnica (Aello) i Szybkolotna (Okypete). Elektra występuje jako jedna z towarzyszek zabawy Persefony w chwili jej porwania.

2. Elektra jest jedną z Plejad, siedmiu córek Atlasad Plejonc. które mieszkały na wyspie Samotrake. Ze związku z Zeusem urodziła syna Dardanosa (tab. 7), kióry opuściwszy Samotrakę udał się do Troady, gdzie założył królewską dynastię panującą w Troi. Jej drugi syn. — lasjon, jest związany mitem z Kybele i Demeter. Przypisują jej niektórzy i trzeciego syna, Emationa, który miał panować na Samotrace. Najczęściej jednak za trzecie jej dziecko zrodzone z Zeusa uważa się córkę Harmonię, żonę Kadmosa (w innych wersjach Harmonia jest córką Aresa i Afrodyty). W „italskich'’ wersjach mitu Elektra uchodziła za małżonkę -» Koryt osa, króla Etnisków, a Dardanos i lasjon mieli urodzić się w Italii. Wiążą też Elektrę z mitem o -» palladion: gdy Zeus usiłował ją zgwałcić, dziewczyna szukała schronienia u stóp tego boskiego posągu, na próżno jednak. Rozgniewany Zeus strącił palladion z nieba. Posąg spadł w Troadzie i był przechowywany w jednej ze świątyń Troi. Opowiadano też, że sama Elektra przyniosła posąg synowi, aby stanowił ochronę dla miasta. Później Elektra wraz z siostrami została przemieniona w gwiazdy tworzące konstelację Plejad.

3. Najsławniejszą z postaci, które noszą to imię, jest Elektra, córka Agamemnona i Klytajmestry (tab. 2). Nie występuje u Homera, lecz u poetów późniejszych stopniowo identyfikuje się z Laodike, córką Agamemnona, której imię nie bywa odtąd wymieniane. Po zamordowaniu Agamemnona przez Ajgistosa i Klytaj-mesirę Elektra, ledwie uszedłszy śmierci, traktowana jest jak niewolnica. Życie zawdzięcza matce, która wstawiła się za nią u Ajgistosa. Według niektórych wersji Elektra wyrwała małego Orestesa z rąk morderców i oddała potajemnie staremu opiekunowi, który wywiózł go z Myken. Ajgistos, nie chcąc aby przyszły syn Elektry mógł pomścić Agamemnona, wydał dziewczynę za chłopa mieszkającego z dala od miasta. Ten uszanował dziewictwo żony. Według innych autorów, Elektra, zaręczona najpierw z Kastorem, została następnie przyrzeczona Polymestorowi i była więziona w zamku mykeńskim. Gdy Orestes powrócił, rozpoznała go, spotkawszy na grobie ojca, i wspólnie uknuli zemstę, postanowiwszy zabić Ajgistosa i Klytajmestrę. Elektra współdziała czynnie w obu zabójstwach, a gdy w następstwie zbrodni erynie ścigają Orestesa, jest przy nim. Gra pewną rolę w różnych epizodach mitu o Orestesie rozwiniętego w poezji tragicznej. W Oresiesie Eurypidesa cierpi wraz z bratem, walczy u jego boku z wrogością ludu, który żąda śmierci matkobójców. W niezachowanej tragedii Sofoklesa, Aletes, ona była główną postacią. Gdy Orestes wraz z Pyladesem wyruszyli na Taurydę, by szukać posągu Artemidy Taurydz-kiej, rozeszła się w Mykenach wiadomość o ich śmierci i powtarzano, że Ifigenia własną ręką zabiła brata. Aletes, syn Ajgistosa, zawładnął natychmiast tronem. Elektra udała się wtedy do Delf, gdzie spotkała Ifigenię.

ENEASZ

83

W przekonaniu, że siostra zabiła Orestesa, Elektra chce ją ukarać i chwyta płonącą na ołtarzu głownię, aby zbrodniarkę oślepić. W tej chwili spostrzega żywego Orestesa. Wraz z bratem Elektra powraca do Myken, tam zabijają Aletesa. Orestes poślubia Hermionę, córkę Heleny, Elektrę bierze za żonę Pylades i wyjeżdża z nia do Fokidy. Elektra urodziła dwóch synów: Medona i Strofiosa. an

1. Hes Th. 266; h.Hom. Cer.418. 2. Apd. BibL III 10,1:12.1; Conon 21; Vcrg- Aen III 163 n.; VIII 135; Serv. in Vcrg. Aen. III 167; 104; VII 207; X 272; Hellanic. fragm. 56. 129: D.S. III 48 n.; E.Pb. 1136. 3. Stesich. fragm.; A. Ag. i Ch. passim;S. £/.; E. El.\ Hyg. Fab. 108; 117; 122; Hellanic. fragm. 43.

ELEKTRYON CHXeKipuciłv)- jeden z synów Per-seusza i Andromedy, ojciec — Alkmeny (tab. 31). Genealogia beocka uważa go jednak za syna Itonosa i ojca Lejtosa, który walczył pod Troją, an

Apd. BibL II4,5 n.; Schol. in II. II494;XIX 116; in A.R. 1747; D.S. IV 67.7.

ELEUSIS ( Eteuotę) lub ELEUSINOS - bohater, eponim miasta Eleusis. Według niektórych tradycji jest synem Hermesa i Daejry, małżonkiem Kotone, z którą miał syna -» Triptolema. Gdy Demeter chciała w cudowny sposób uczynić chłopca nieśmiertelnym i wkładała go do ognia, Eleusis wybiegi z krzykiem z ukrycia, a rozgniewana bogini zabiła go. an

Serv. in Veig. Georg. I 19; Paus. I 38,7; Hyg. Fab. 147.

ELIS (HXię) - syn Eurypyle, córki Endymiona, i boga Posejdona. Po śmierci dziadka Endymiona Elis objął panowanie w Elidzie i założył miasto nadając mu swe imię, Elis. an

Conon 14.

ELPENOR (EA.7rrjvGjp) -jeden z towarzyszy Ody-seusza, przemieniony w wieprza przez Kirke, odzyskał później za jej sprawą postać ludzką. Rankiem w dniu wyjazdu, gdy towarzysze Odyseusza zbierali się, Elpe-nor odsypiał pijacką noc na tarasie pałacu Kirke. Usłyszawszy wołanie na wpół senny spadł z tarasu spiesząc do towarzyszy i zabił się. Odyseusz spotkał później cień jego w Podziemiu. Elpenor błagał wówczas o sprawienie jego zwłokom przyzwoitego pogrzebu. Odyseusz wróciwszy z Podziemia spełnił prośbę i grób Elpenora pokazywano w Lacjum. an

Od. X 550 n.; XI57 n.; XII10 n.; Iuv. XV 22; Ov. Ibis 487; Theophr. Hist. piani. V 8, 3; Scrv. in Veig. Aen. VI 107. Por. M. Mayer, Rhoaier. ChaJkidier und die Odyssec, J.D.A.I 1925, s. 42 n.

ELYMOS (EXujxoę) - nieślubny syn Anchisesa, towarzysz Ajgestesa, z którym założył kilka miast na Sycylii. Nadał swe imię kolonii trojańskiej, z którą przybył i która dała początek szczepowi Elymów. an

D.H. I 52 n. - Egcsla.

EMPUSA (Epnouao)-widmo z otoczenia Hekate. Należy do świata podziemnego i przepełnia grozą noce. Przybiera rozmaite kształty, aby przerażać przede wszystkim kobiety i dzieci. Mówiono, że ma stopę z brązu. Żywiła się ciałem ludzkim i często, aby wabić ofiary, przybierała postać pięknej kobiety, an

Ar. Ra. 294; Ap. Ty. II4; IV 25; El. Magn. s. v. Eiuoura; Suid. s. v,; Schol. in A.R. m 862.

ENAROFOROS CEvapo<pópoę) - jeden z synów Hippokoona. Chciał silą zniewolić młodą -* Helenę, lecz Tyndareos oddał ją Tezeuszowi. an

Apd. BibL III 10,5; Plu. Thes. 31; Paus. III 15. I.

ENDYMION (Ev8up(mv) - autorzy są niezgodni w sprawie jego pochodzenia. Najczęściej uważają go za syna Aetliosa (syna Zeusa) i Kalyke (tab. 24). Niekiedy czynią go synem samego Zeusa. On to wyprowadził Eolów z Tesalii do Elidy i tam panował nad nimi. Następnie ożenił się (autorzy są niezgodni co do imienia jego zony). Miał trzech synów: Pajona, Epejosa i — Aj-tolosa oraz córkę Eurykyde. Niektórzy wspominają o drugiej jego córce, imieniem Pisa, od której pochodzi nazwa miasta Pisa w Elidzie. Najbardziej znany mit przedstawia Endymiona jako kochanka Selene (Księżyca). Endymion, którego przedstawiają jako pięknego młodego pasterza, wzbudził gwałtowną miłość w Selenie i został jej kochankiem. Na prośbę Selene Zeus przyrzekł mu spełnienie jednego życzenia. Endymion pragnął zasnąć snem wiecznym i w ten sposób pozostał wiecznie młody. Niektóre wersje mitu podają, że Selene zakochała się w śpiącym Endymionie. Genezę mitu wiąże się bądź z Peloponezem, bądź z Karią w pobliżu Miletu (-» też Hypnos). Ze związku z Selene miał Endymion podobno 50 córek, an

Apd. Bibl. 17. 5: A.R. IV 57 i schol.; Hyg. Fab 271; Paus. V 1.2; PI. Phaedon 72 c;Cic. Fin. V 20.25; Tuk t 38.92.

ENEASZ (Ajnejas) (Awetaę) - bohater trojański, syn Anchizesa i Afrodyty. Przez ojca, syna Kapysa, potomek Dardanosa, a więc i Zeusa (tab. 7). Jego narodziny -* Anchizes. Od chwili przyjścia na świat Eneasz wychowywał się w górach, gdy skończył pięć lat, ojciec przyprowadził go do miasta i powierzył jego wychowanie Alkatoosowi, mężowi jego siostry. Hippodamei. Eneasz występuje jako najmężniejszy po Hektorze wśród Trojan. Nie jest członkiem rodziny panującej, lecz wróżby związane z jego przyjściem na świat zapowiadają mu dojście do władzy. Afrodyta zakochana w Anchizesie. wyjawiwszy mu, kim jest, oznajmiła: „Będziesz miał syna, który będzie panować nad Trojanami, a z niego zrodzą się następni i tak trwać będzie wiecznie”.

Podczas wojny trojańskiej Eneasz po raz pierwszy zetknął się z Achillesem na górze Ida, gdy ten rabował jego trzody. Eneasz na próżno stawiał opór bohaterowi i musiał szukać schronienia w Lymessos. gdzie ocalił go Zeus, w chwili gdy Achilles zdobywał miasto. Eneasz występuje kilkakrotnie w działaniach wojennych pod Troją. Ża pierwszym razem odnosi ranę z ręki Diome-desa. Afrodyta śpiesząc mu z pomocą sama zostaje ranna.Wtedy Apollon unosi Eneasza w chmurze z dala od pola bitwy. Lecz wkrótce Eneasz powraca i zabija Kretona i Orsilochosa. Odznacza się również odwagą podczas natarcia na obóz Achąjów. Walczy z Idome-neusem — nie mogąc go pokonać. Zabija potem wielu Greków. Jest u boku Hektora, gdy ten zmusza Achąjów do ucieczki. Bije się przy zwłokach Patroklosa i walczy przeciw Achillesowi. Spośród wszystkich Achąjów jeden Achilles mógłby go zabić, lecz Posejdon ratuje go w decydującej chwili, osłaniając obłokiem. Wówczas to Posejdon przypomina wróżbę Afrodyty, która zapowiedziała przyszłe panowanie Eneasza i jego potomków nad Trojanami. Tak więc w epopei homeryckiej Eneasz