IMG40 (2)

1STROS 166

1STROS 166

Po śmierci Pelarge wyrocznia w Dodonie poleciła, by oddawano jej cześć boską, ponieważ zasłużyła na to swą gorliwością w czci bogów, js

Paus. IX 25.7 n.

ISTROS (lorpoc) - personifikacja rzeki o tej samej nazwie (dziś. Dunaj). Tak jak wszystkie rzeki był on synem Okeanosa i Tethys. Kiedy w Mysji wylądowali Grecy, dwaj spośród synów Istrosa. Heloros i Aktajos, walczyli przeciw nim. po stronie Telefosa. js Hes. Th. 339; Tzcl 4w4 274.

ITAKOS (liDotcoę) - heros-eponim wyspy Itaki. Jako syn Pterelaosa i Amfimede pochodzi od Zeusa. Braćmi Itakosa byli Neritos i Polyktor. Wywędrowali oni z Korkyry i założyli na Itace miasto o tej samej nazwie. Itakos wraz z braćmi wykopał tam i poświęcił źródło, z którego mieszkańcy Itaki czerpali wodę. js

Od. XVII207 n.; Schol. ad far.; Eust. in Horn. 1817,43.

IT A LOS (lioAóę)- heros-eponim Italii. Co do jego pochodzenia i ojczyzny istnieją różne wersje. Niekiedy uważa się go za władcę krainy na samym południu Bruttium. Zgodnie z tą tradycją Italos miałby pochodzić z Ojnotrii. Panował tak sprawiedliwie i mądrze, ustanawiał prawa i wprowadzał tak zdrowe obyczaje, że z wdzięczności dla niego królestwu jego nadano nazwę Italia. Imię to objęło stopniowo całą południową część półwyspu (przedtem zwaną Auzonia), a w końcu cały półwysep.

Wedle innych tradycji dobry król Italos pochodził z Sycylii lub Lukanii. lub Ligurii, a nawet Korkyry. Uważano go też za wnuka Minosa, syna jego córki —• Satyrii. Mity plączą się do tego stopnia, że Italosa łączy się nawet z cyklem — Odyseusza i — Kirke: miał być synem Penelopy i Telegonosa (-* Leukaria). js

D H. 112:35; 73; Str. VI1.4. p. 254; Th. VI44,2: Arisi. Pdit. VI19.2; Tm. in Lyc. 1232; Serv. in Verg. Am 12; 533; Hyg. Fab. 127.

ITOME (lOóąiri) - nimfa góry o tej samej nazwie w Mesenii. Zgodnie z lokalnym mitem ltome wraz z inną nimfą, Nedą, powierzono opiekę nad Zeusem, kiedy był dzieckiem. Kąpały go wtedy w pobliskim źródle Klepsydra. Istniała też świątynia Zeusa z przydomkiem liomas, do której co dzień przynoszono na pamiątkę wodę ze źródła Klepsydry. Zeus Itomas udzielał wyroczni. Js

Paus. Ul 26.6: IV 12.7 it; 33.2 n.

ITONOS (1uovoę) - syn Amfiktiona (tab. 8), a więc z rodu Deukaliona. Że związku z nimfą Melanippe miał troje dzieci: syna Bojotosa i dwie córki, Chromię i -+ łodamę. Przypisuje mu się niekiedy ustanowienie kultu Ateny Itonii. js

Paus. IX 1.1:34.1; V 1.4.

ITYLOS (TtuAoę)-byl zgodnie z tebańską wersją mitu o słowiku synem — Aedon i Tebańczyka Zetosa. Zginął z ręki swej matki, która sądziła, że zabija Amaleu&a, najstarszego syna swej szwagierki, Niobe. Posiadając tylko dwoje dzieci - Uylosa i Neis - zazdrościła Niobe jej licznego potomstwa, js

Od XIX 518 lUKhol. orf tor ;Eua..p. 1875.15;Paus. IX 5.9;X 32. II .Ho Op 568 n.; Ad. I H XII 20.

ITYS (Ituę) - Imię to w późniejszej wersji mitu o słowiku, występującej przede wszystkim u tragików, nosił syn Prokne. Ojcem jego nie był, jak w micie o — Itylosie. Tebańczyk Zetos, lecz król Tracji -* Te-reus, który poślubił Prokne, córkę króla Aten, Pandio-na. W ten sposób mit tebański przechodzi do kręgu attyckiego.

Kiedy Itys został zamordowany, a ciało jego miano podać do zjedzenia Tereusowi, został przemieniony w ptaka (bażanta?).

Znano także bardzo zbliżony do powyższego mit milezyjski, w którym wstępowała — Aedon; zgodnie z nim przemieniła się ona w słowika, jednakże syn jej, Itys, nie doznał podobnego losu. js

A. Supp 57 n.; Ag. 141 n.; Hyg. Fab. 45; 239; 246; S. niezachow. tragedia Tereus,TGF(Nauck) fragm. 519 n.;Ov. Met. 411 n; Apd. Bibl III 14.8;Conon 31; Schol. in Vere. EcL VI78; Mvih. Lat. cd. Bodę 14.2, p. 217

•IULUS jest drugim imieniem syna Eneasza, -* A-skaniusza. Od niego wywodzono imię rodu julijskiego (gens lulia), z którego pochodził Juliusz Cezar i - przez adopcję - August. Iulus założył w Lacjum Albę, miasto macierzyste Rzymu.

Pochodzenie tego imienia wyjaśnia się następująco: podczas walk, które wywiązały się po zniknięciu Eneasza, Askaniusz stanął na czele sprzymierzonego wojska Latynów (złożonego w części z Aboriginów, tj. tubylczej ludności Italii, a w części z wojowników trojańskich) i doprowadził do zwycięstwa nad Rutulami i ich sprzymierzeńcami, Etruskami (-* Mezencjusz). W nagrodę przyznano mu tytuł „Iobum”, co należałoby może poprawić na „Iolum” lub „Iovlum". Jest to deminutivum od „Juppiter”. Askaniusz zostałby więc w ten sposób „Małym Jowiszem". Etymologię tę podał już w Origines Katon. Należałoby dodać, że króla -* Latinusa identyfikowano po jego śmierci z bogiem Związku Latyńskiego, Jowiszem Latyńskim (Iuppiter Latialis).

Niekiedy Iulusa odróżnia się od Askaniusza i czyni się go wnukiem Eneasza, a synem Askaniusza. Po śmierci ojca Iulus został odsunięty od władzy w Albie przez swego wuja Silviusa, syna Eneasza i Lawinii. Sitoius uczynił go kapłanem, js

Vcrg. A en. 1288; IV 274; VI364; 789; Scrv. in Verg. Georg. III 35; Suet. Caes. 81; luv. XII70; D. H. 170,4 n.; Fest. p. 340 art. Silrr, Euseb. Chroń.

I p. 389; De orig. gem. Rom. p. 155; por. Ribezzo, w: Riv. I. G. 1.1930, s. 74.

*IUSTITIA - W Rzymie uosobienie Sprawiedliwości. Nie jest jednak odpowiednikiem greckiej -» Temidy, ale odpowiada Dike, również Astrei, która występuje w micie o Złotym Wieku. Kiedy zbrodnie ludzkości skłoniły Justicję do ucieczki i zmusiły ją do opuszczenia ziemi, gdzie przyjaźniła się ze śmiertelnymi, schroniła się do nieba i stała się konstelacją Panny. bg

Ov. Fast. 1249 n.; Mei. 1150; Verg. Georg. II474; Hyg. Fab. 130; Aslr. II 25.

•IUTURN A - której imię w dawnych czasach występowało w postaci „Diutuma", jest nimfą źródeł, czczoną początkowo nad brzegiem rzeki Numicius, niedaleko Lavinium. Następnie jej kult przeniesiono do Rzymu, w chwili gdy to miasto zaczęło dominować, a Związek Latynów podupadł, i nazwano „ zbiornikiem lutumy" (lacus Iulurnae) źródło położone na Forum

Romanum, niedaleko świątyni Westy, w pobliżu świątyni Kastora i Polluksa, których miała być siostrą, lutuma uchodziła, jak większość bogiń źródeł, za bóstwo uzdrawiające. Wzniesiono jej świątynię na Polu Marsowym, w bagnistej i przesiąkłej wodą okolicy, dopóki staraniem Agryppy za panowania Augusta jej nie osuszono.

Poeci epoki cesarstwa czynią z lutumy córkę legendarnego króla Daunusa i siostrę Tumusa, wroga Eneasza. Wergiliusz ukazuje ją, jak uczestniczy w walce oboR swego brata. Kochana niegdyś przez Jowisza, otrzymała od niego w nagrodę dar nieśmiertelności i panuje nad źródłami i wodami Lacjum.

Owidiusz nawiązuje do tegoż podania o związku Jowisza i lutumy przy okazji historii -* Lary i Larów. Opowiada, jak nimfa ukrywała się na tysiąc sposobów, aby uciec przed miłością boga, aż w końcu Jowisz zebrał wszystkie nimfy Lacjum i poprosił je o pomoc w schwytaniu uciekinierki.

W końcu lutuma uchodzi w zagmatwanym micie za żonę boga Janusa i matkę Fontusa, boga źródeł (-» Janus i Fontus). bg

Cic. Pro Cliieni. 101; Serv. in Verg- Aen. XII139; Ov. Fast. 1463 n.; II 583 n.; Varr. LL V 71; Verg. Aen. XII134 n.; 222 n.;446 n.; 843 n.; Am. 3. 29.

*10 VENTUS - bogini młodości, a szczególnie opiekunka młodzieńców w chwili, kiedy wkładając togę męską przestają być dziećmi i stają się mężczyznami. Iuventus miała kaplicę wewnątrz celli Minerwy, w świątyni triady kapitolińskiej. Kaplica ta poprzedzająca wprowadzenie trójcy na Kapitol, wykazuje daw-ność kultu Iuventus w Rzymie. Z czasem Iuventus została prawie utożsamiona z -» Hebe, ale zawsze zachowała charakter rzymski. Za cesarstwa kult Iuven-tus służył tworzeniu stowarzyszeń młodzieżowych, collegia iuvenum, przysposabiających do wojska formacji, na których opierała się polityka cesarska.

Gdy młody człowiek przywdziewał męską togę, składał w ofierze bogini monetę, bg

D. H. III 69; Liv. V 54,7; Flor. 11; Augustin. Dęci*. Dei 1V23 n.; VII;

Cic. Nai. deor. 1112;Ov. Pbni. 110.12; por. Fasi. VI65 n. (utożsamienie z Hebe).

lYNKSOuyłj) - córka Pana i nimfy Echo. Ona to, jak mówią, wznieciła miłość Zeusa do ło, podając bogu napój miłosny. Za karę Hera przemieniła ją albo w kamienny posąg, albo w ptaka zwanego „iynks” (krę-togłówek), którym posługiwano się w zaklęciach miłosnych. js

Suid. s. v. Tuy£: Schol. in Theoc. II17; in Pi. N. 4. 56.

IZYDA (loię) - Chociaż egipska bogini Izyda nie należy do mitologii ani helleńskiej, ani rzymskiej, kult jej a w związku z tym i mity o niej z początkiem naszej ery rozprzestrzeniły się tak szeroko w świecie grecko-- rzymskim, że nie można jej tu pominąć.

W panteonie egipskim Izyda jest żoną Ozyrysa i matką boga Słońce, Horusa. Set, bóg Ciemności, zabija Ozyrysa; nazajutrz Horus mści śmierć swego ojca. Noc mija Izydzie na poszukiwaniach Ozyrysa (-» Nemanus) i na lamentach, które ustaną dopiero z chwilą zemsty Horusa. Ku czci Izydy, matki bogów i poskromicielki Ciemności Nocy, od bardzo dawna odprawiano misteria. Z mitem o niej (dotyczącym poszukiwania Ozyrysa) i z jej ikonografią (przedstawiano ją często pod postacią krowy, podtrzymującej symbol księżyca) łączono mit

0    -*Io. Utożsamiano ją także z Demetrą, która poszukiwała swej córki, uprowadzonej przez boga Podziemia

1    świata Nocy, Hadesa. Czyniono to tym łatwiej, że i Demeter jest matką, i że ku jej czci również odprawiano misteria.

Izyda, znana nam z czasów np. Apulejusza, jest uniwersalnym pierwiastkiem żeńskim: sprawuje władzę nad morzem, nad płodami ziemi, nad zmarłymi, jest panią magii, patronuje przemianom rzeczy i bytów, żywiołów itd.

Synkretyzm religijny drugiego wieku n.e. - przynajmniej jeśli idzie o bóstwa żeńskie - skoncentrował się właśnie wokół niej. 75

Por. PIil, De ls. ei Os. passim; ApuL MtL XI. Por. Fr. Cumont, Le Symbolisme funtraire..., indeks s. v.

14 Słownik mitologii greckiej