Obraz0

1 166 ZAKOŃCZENIE

religijnych, po śmierci Chomejniego bowiem zaczął się etap przejściowy, który uległ przyspieszeniu za sprawą obecnego prezydenta Chatamiego. Chce on bez zbytnich wstrząsów wyprowadzić Iran z trudnej sytuacji i sprzeczności, w jakich sią znalazł po tym, jak radykalna klasa polityczna związana z Chomejnim próbowała narzucić kaftan bezpieczeństwa w postaci surowego i rygorystycznego stosowania prawa religijnego we wszystkich sferach życia indywidualnego i zbiorowego (Choueiri, 1991; Yavari, 1998).

Innym trwającym jeszcze eksperymentem jest Sudan. W tym afrykańskim państwie można dostrzec różnicą między abstrakcyjnymi puczami, jakie przeprowadza ruch radykalny, dopóki znajduje się w opozycji, a faktycznym sprawowaniem władzy. Islamski Front Narodowy rządzący krajem od 30 czerwca 1989 r. zachowywał się jak partia polityczna, która od odzyskania przez Sudan niepodległości uczestniczyła w życiu politycznym, a niekiedy nawet należała do koalicji rządzących. Należy mieć na uwadze, że islam sudański - podobnie zresztą jak w innych społecznościach afrykańskich - historycznie ugruntował się bardziej dzięki penetracji kupców i bractw religijnych, niż za sprawą ortodoksyjnego przepowiadania uczonych (ulania). Front Islamski początkowo oczywiście nie był fundamentalistyczny, lecz stanowił raczej ruch narodowy o szerokim poparciu społecznym, dążący do reprezentowania różnych twarzy islamu sudańskiego. Sukces tej organizacji wynika bardziej z racji politycznych niż religijnych, front starał się bowiem być wyrazicielem zakorzenionej w ludności sudańskiej potrzeby demokracji, a zarazem tożsamości narodowej. Odwołanie się do islamu, do jego haseł religijnych, w celu obudzenia świadomości narodowej stało się w ten sposób bardziej sztandarem ideologicznym, niż wynikiem przemyśleń teologicznych lub duchowych sensu stricto. Nie oznacza to, że w islamie sudańskim nic było postaci autentycznych reformatorów religijnych (jak choćby Mahmud Taha), którzy usiłowali odnowić myśl teologiczną islamu. Ich wysiłek okazał się jednak daremny, ponieważ rząd Nimeiriego uniemożliwił rozprzestrzenianie się tych idei, wprowadzając zakaz ich głoszenia oraz wtrącając do więzienia i skazując na śmierć ideologicznych liderów. Obecny przywódca su-dańskiego Frontu Islamskiego, Hasan al-Turabi, z łatwością mógł więc prezentować swój program polityczny jako sposób na odrodzenie islamu, powrót do początków i podstaw islamu jest bowiem zwykle ukazywany przez al-Turabiego jako ruch uniwersalnego wyzwolenia religijnego i politycznego, dlatego , jest bardzo liberalny, bardzo progresywny i skierowany ku przyszłości” (Hayder Ibrahim Ali, 1994). Dzięki Turabicmu nowy kurs Sudańskiego Frontu Islamskiego uzyskał kompletną doktrynę polityczną, opartą na przesłankach religijnych: Jigh al-darura, prawodawstwo religijne oparte na kryterium konieczności. Tak jak Chomcjni chciał stworzyć republikę islamską kierowaną przez ekspertów od prawa koranowego, tak Turabi wynalazł porządek nowego państwa opartego na władzy specjalistów od prawa koranowego, którzy podejmują „osobisty wysiłek interpretacji” (idżtihad) prawa Bożego, opierający się z kolei na bardzo ogólnym kryterium (i dlatego potencjalnie bardzo arbitralnym), które mniej więcej mówi tak: „koniccz-