IMG41 (4)

AJTOLOS 18

AJTOLOS 18

sęd/icgo w tym sporze. Niekiedy jest uwiiim za matkę Palików, którzy mieli być owocem jej związku z Hefajstosem, ot

Scłiol. in Thcoc. 165; por. Scrv. In Vh|. IX 584.

AJTOLOS (AłtwAóę) - król Elidy na Peloponezie, cyn Endymiona i jednej z nimf. Jego rodzeństwem byli Pajon, Epcjos, Eurykydc(lub Eurypylc), Naksos i Pi sos. Aby zadecydować, który z synów będzie jego następcą, Endymion postanowił, że wezmą oni udział w zawodach w Olimpii, a zwycięzca zostanie po nim królem. Zwycięzcą został Epejos. Pąjon uciekł do Macedonii. Ajtołos pozostał na Peloponezie i po śmierci Epcjosa przejął po nim tron. Ale po zabiciu króla tej krainy, — Apisa, synowie zamordowanego zmusili go do opuszczenia kraju. Udał się na północ Zatoki Korync-kicj do ujścia rzeki Achcloos. Tam przyjęty jako gość przez Dorosa, Laodokosa i Polypojtesa, synów Ftyi i A poi łona, zabił ich i objął rządy w kraju po wypędzeniu z niego kuretów. Od jego imienia krąj przyjął nazwę Etoiii. Żoną jego była Pronoc, córka Forbasa, z którą spłodził Plcurona i Kalydona ( -* Endymion, -* Elida, tab. 24). os

Apd Blbl I 7.6; 7; Paus. V 1,2-8; ScboL in Pi. O. 1,28; Conon 14.

AJTRA (AlOpa) - córka króla Trojzeny, Pittcusa, więc wnuczka Pelopsa (tab. 2), jest matką Tezeusza. Dzięki niej właśnie heros ten miał prawo do tronu Trojzcny.

Początkowo o rękę Ajtry zabiegał Bellerofont. Jednakże gdy w Trojzenie zjawił się -» Ajgcus przybywający z Delf, gdzie zasięgał porady wyroczni, w jaki sposób zapewnić sobie potomstwo, król Pitteus, który zrozumiał sens odpowiedzi wyroczni, postarał się, aby połączyć córkę z gościem, bez jego wiedzy. Owocem tego związku był Tczcusz. Opowiada się również, że w przeddzień przybycia Ąjgeusa bogini Atena natchnęła Aj trę podczas snu pragnieniem udania się na sąsiednią wyspę w celu złożenia ofiary herosowi Sfajrosowi, który niegdyś powoził rydwanem Pelopsa. Tam zaskoczył ją Posejdon i pozbawił dziewictwa. Tej samej nocy połączyła się z Ajgeuscm, tak że Tezeusz może uchodzić zarówno za syna boga, jak i za syna śmiertelnika.

Gdy Ajgeus udał się do Aten, Ajtra pozostała w Trojzenie. gdzie zajęła się wychowywaniem syna (-* Tezeusz, s. 346). Później Tezeusz już jako król Aten wyruszył do Hadesu, a matce powierzył porwaną przez siebie Helenę. Ale Kastor i Polydeukes, bracia Heleny, zdołali ją uwolnić, a Ajtrę zabrali do niewoli. Powiadają, że towarzyszyła ona Helenie dobrowolnie aż do Troi, i że to ona, wedle niektórych autorów, poradziła Helenie, aby porzuciła Mcnclaosa dla Parysa. W Troi Ajtra zajmowała się wychowaniem swojego prawnuka, małego — Munitosa. Po zdobyciu miasta rozpoznali ją wnukowie Dcmofont i Akamas, którym udało się ją uwolnić. Opowiadają, że po śmierci Tezeusza Ajtra z rozpaczy popełniła samobójstwo, os

Apd. Blbl. 10 10.7; 15,7: Hyg. Fab. 14; 37; 92; 243: PI u. Thes. 3; 6; Pauv II 33. I n.; V 19, 3; II Ul 144; Tat in Lyc. 494 n.; - Tezeusz, Helena, Akamas

AKADEMOS (AKóÓjipoę) - heros attycki, który ujawnił Dioskurom miejsce, gdzie Tezeusz więził ich siostrę Helenę, kiedy po jej porwaniu poszukujący jej Kastor i Polydeukes przewędrowali całą Grecję. Aka-dcmos miał grób na przedmieściu Aten, poza dzielnicą

Kcramcjkos. Grób ten otoczony był świętym gajem

_rozsławionym przez Platona, który w nim założył swoją

szkołę, Akademię. Nazwę Akademii niekiedy też wywodzi się od Echcdcmosa, Arkadyjczyka, towarzysza Dioskurów w tej samej wyprawie, os

Plu. Thes. 32; D.L. lit 9; Slcph. By/, s. y.Enilij^iia -• hiiliTctcun, Helena: por. Ch. Picnrd, Dam les Jardlńs du lit'rot Aeadłmot, Publ. dc 1'lnst. eto Pr., Parto 1934.

A KA KALUS (A ku ku XX (<;) — jest jedną z córek Minosa, która była kolejno kochanką Hermesa i Apol-lona. Z pierwszego związku miała syna Kydona. Z drugiego - trzech synów: Naksosa (który dal swoje imię wyspie tej nazwy), Milctosa oraz Amfitcmisa, znanego również jako Garamas. Przed urodzeniem Amfilemisa rozgniewany Minos wygnał ją daleko od Krety i wysłał aż do Libii (w okolice regionu południowotunczyjskie-go), gdzie jej syn, jako Garamas, dał początek ludowi nomadów „Garamantów”. Gdy oczekiwała narodzin trzeciego syna, Milctosa, Akakallis, bojąc się gniewu ojca uciekła z pałacu, aby szukać schronienia w lasach. Właśnie w lesie wydała na świat małego Milctosa. Nie mogąc go wychowywać, porzuciła dziecko pod drzewem, lecz na rozkaz Apollona wilczyca z lasu karmiła je swoim mlekiem, aż znaleźli je pasterze, przygarnęli i wychowali.

Niekiedy Akakallis zwana jest AkakaJIe. AicaicaMJę w jęz. greckim oznacza „tamaryszek egipski” (-» Filandros). os

Pous. VUJ 33,4; Schol.inA.R. IV 1492; A.R. JV 1490 n.; Ant. Lib. 30; Apd. Blbl. III 1,2. Por. E. Pais, Storia crillca di Roma, I, s. 289 n.; J. Carcopino, La Louve du Capliole, Paris 1925, s. 58.

AKAKOS (Ałcaicoę) - według niektórych tradycji jest ojcem karmicielem Hermesa. Syn Lykaona, założył miasto Akakesjon w Arkadii, os

Paus. vm 3, 2; 36, 10; Stcph. Byz. s. v. 'Arcun‘|cnov

AKALANTIS (AKaXavOię)- wśród dziewięciu córek Pierosa, króla Macedonii, była jedna zwana Aka-lantis. Wraz ze swoimi siostrami wyzwała ona muzy, twierdząc, że nic umieją śpiewać tak pięknie jak ona. Oburzone boginie zamieniły je wszystkie w ptaki. Akalantis stała się szczygłem (-» Pierydy). os

AnL Lib. 9 wg Nic. (Hclcroeumcna) IV: Ov. Mci. V 295 n., 670 n.; hasło Picros.

AKAMAS (Atcópaę) - znanych jest kilku herosów tego imienia.

1.    Jednym z nich jest Trojanin, syn Antenora i Teano, który odegrał szczególną rolę w ataku na obóz grecki. Został zabity przez Merionesa.

2.    Inny Akamas, wuj Kyzikosa, również wojownik po stronie Trojan, był dowódcą kontyngentu trackiego. Zginął z ręki Aj asa, syna T elamona.

3.    Najsławniejszy z bohaterów noszących to imię jest synem Tezeusza i Fedry oraz eponimem szczepu attycki ego Akamantydów. Akamas ten nie występuje w epopei homeryckiej, jakkolwiek mity późniejsze od Iliady przypisują mu, jak również i jego bratu, Demo-fontowi, udział w zdobyciu Troi. Akamas, jak powiadają, wyruszył wraz z Diomedesem przed rozpoczęciem wojny, z poselstwem do Troi, aby zażądać wydania Heleny. Tam spostrzegła go Laodike, córka Priama, i zakochała się w nim. Młoda dziewczyna zwierzyła się ze swego uczucia żonie Perseusza, Filobii. Filobia

19

natychmiast zdecydowała się pomóc Laodike. Namówiła swego męża, który panował w mieście Dardanos w Troadzie, aby zaprosił młoda parę osobno na ucztę i usadził ich obok siebie. Laodike uchodziła za nałożnicę na dworze Priama. Pod koniec uczty Laodike została żona Akamasa. Z tego związku narodził się syn Muni-tos,który był wychowany w domu Priama przez swoją własną prababkę, Ajtrę, matkę Tezeusza, która wówczas była niewolnicą Heleny. Po upadku Troi Munitos wrócił do swego ojca, który zabrał go do Attyki w tym samym czasie co i Ajtrę, wreszcie uwolnioną. Ale po drodze, w Olincie, Munitos został podczas polowania ukąszony przez węża i zmarł.

Podczas zdobycia Troi Akamas-jak powiadają - znajdował się wewnątrz drewnianego konia. Otrzymał on, jako swoją część łupu, niewolnicę KI i men e. W drodze powrotnej zatrzymał się wTracji, gdzie pozostał dłużej z miłości do Fyllis. Następnie udał się na Cypr i założył tam kolonię. Właśnie tam miał umrzeć, wskutek nieszczęśliwego upadku z konia (nadział się na własny miecz). Lecz ta historia przeważnie przypisywana jest jego bratu, -* Demofontowi.

Według innych przekazów Akamas, który brał udział w zdobyciu Troi, powrócił potem wraz ze swoim bratem Demofontem i babką Ajtrą do Attyki, tam odzyskał władzę i panował w pokoju, os

1.//. 11819-823;xn99 n.;XIV476-486;XVI342-344. 2.11. II844; VI5-11. 3. S. Ph. 562; E. Hec. 125 n.; Plu. Thes. 35; Parth. 16; Vcrg-Aen.II262;Hyg.Fab. 108; Apd.Ep.117;23; V22;Paus.15,2;X10.I;26, 2; por. schol. ad. I 5, 2; Tzct. in Lyc. 496.

AKANTIS (AłccwOtę) - Autonoos i jego żona Hippo-dameja mieli czterech synów: Antosa, Erodiosa, Schoj-neusa i Akantosa, oraz jedną córkę, Akantis; niekiedy nazywaną też Akantylłis. Cała ta rodzina uprawiała duży obszar ziemi, nie zbierając jednak bogatych plonów, bo mało na niej pracowali, i na ich polach wyrastały głównie osty i trzcina (czego odbiciem były imiona dwóch synów, Schojneusa i Akantosa, jak również i córki; ponieważ oxoTvoę i 6xavda oznaczają w jęz. greckim trzcinę i oset). Ich głównym zajęciem była hodowla koni. Mieli zwyczaj wypasać klacze na bagnach. Pewnego dnia, gdy Antoś przyszedł je szukać, klacze, które nie chciały opuścić pastwiska, wpadły w szał, rzuciły się na młodego mężczyznę i rozszarpały go. Ojciec jego, usłyszawszy wrzawę, pospieszył z pomocą, podobnie jak i wychowawca młodzieńca. Obaj usiłowali rozdzielić klacze, ale na próżno. Cała rodzina popadła w rozpacz na skutek tej straszliwej śmierci, tak że Zeus i Apołłon, litując się nad ich ogromnym bólem, przemienili wszystkich w ptaki: Autonoosa - w bąka, Hippodameję - w czubatego skowronka, Antosa, Erodiosa, Schojneusa, Akantosa i Akantis - w ptaki trudne do zidentyfikowania, które nosiły ich nazwy. Akantos i Akantis są obydwoje prawdopodobnie odmianami szczygłów (-* Akalantis), a Erodios - czaplą, os

Ant. Lib. 7.

AKARNAN fAtcapvóv) - Alkmeon, syn tebańskiego wróżbity Amflaraosa, miał dwóch synów: Amfoterosa i Akamana, których zrodziła mu Kalliroc (Piękne Źródło), córka boga-rzeki Acheloosa (tab. 1). Podczas swych licznych przygód -* Alkmeon obraził Fegeusa, króla Psofis w Arkadii, i został zabity przez jego synów. Gdy Kalliroe dowiedziała się o śmierci męża, poprosiła Zeusa, którego była kochanką, aby w cudowny sposób

AKASTOS

dał dorosnąć jej dwu małym synom, by mogli pomścić śmierć swego ojca. Zeus zgodził się i w ten sposob mogli oni zabić dwóch synów Fegeusa: Pronoosa i Agcnora, z którymi spotkali się u króla Agapcnora. Następnie udali się do Psofis i zabili Fegeusa, rzeczywistego sprawce zamordowania ich ojca. Mieszkańcy tego miasta ścigali ich, ale udało im się wymknąć i schronić u Agapcnora w Tegei w Arkadii, Taro Tegejczycy, wspomagani przez paru Argejczyków, udzielili im pomocy.

Na rozkaz swego dziadka Acheloosa udali się następnie do Delf, aby tam ofiarować Apollonowi naszyjnik Harmonii, który dał początek długiej serii morderstw i który, przede wszystkim, spowodował w sposób pośredni śmierć ich ojca Alkmeona oraz ich dziadka Amfiaraosa (-* Ery file). Spełniwszy to, wyruszyli do Epiru, gdzie zwerbowali towarzyszy i skolonizowali Akamanię. Mieszkańcy jej, noszący dotąd nazwę Kure-tów, przyjęli swoją nową nazwę od imienia Akamana.

Jedna z wersji legendy głosi, że Akaman poniósł śmierć usiłując poślubić -* Hippodameję, córkę Ojno-maosa, która zabijała starających się o jej rękę. os

Apd. Blbl. ID 7.5 i 6; Paus. VIII 24,9;Tb. II I02,9;Ov. Met. IX 412; «chol. in Pi. 0.1,127.

AKASTOS fAteaoToę) - syn króla Jolkos, Peliasa, i Anaksibii (tab. 21), uczestniczył w wyprawie Argonautów wbrew woli swego ojca (ten, bowiem, wymyślił tę wyprawę tylko jako sposób pozbycia się -*■ Jazona, który zagrażał jego tronowi). Uczestniczył on również w polowaniu na dzika kalydońskiego. Gdy ojciec jego, Pelias, został zabity przez -* Medeę, Akastos wstąpił na tron Jolkos.

Akastos odgrywa pośrednio pewną rolę w micie o Peleusie, ojcu Achillesa. Mianowicie podczas polowania na dzika kalydońskiego Peleus zabił przypadkowo jednego z myśliwych, Eurytiona. Aby oczyścić się z tego zabójstwa, udał się do Akastosa. Tam, w czasie gdy przebywał na dworze w Jolkos, żona Akastosa, Astyda-meja, zakochała się w nim. Odtrącona przez niego, przesyła wiadomość do żony Peleusa, informując ją, że jej mąż ma zamiar ją porzucić, aby poślubić córkę Akastosa, Sterope. Z rozpaczy żona Peleusa powiesiła się. Uważąjąc, iż jest to niewystarczająca zemsta, Asty-dameja oskarżyła Peleusa wobec Akastosa, że chciał ją uwieść. Akastos uwierzył jej, a nie śmiąc zabić swego gościa, którego właśnie oczyścił z zabójstwa, zabiera go na polowanie na górę Pelion i tam, śpiącego, opuszcza. Aby mieć pewność, że dzikie zwierzęta lub złośliwe demony tej góry nie zostawią Peleusa przy życiu, ukrywa miecz śpiącego bohatera w krowim gnoju. Peleus rozbrojony niechybnie zostałby zabity przez górskie centaury, gdyby jeden z nich, mądry Chejron, nie zbudził go w porę i nie oddał mu miecza (-» Peleus).

Peleus powróciwszy do swego królestwa obmyślał zemstę. Według niektórych werąji wyprawił się na Jolkos albo sam, albo z Jazonem oraz Kastorem i Polydeukesem. Zdobywszy miasto, zabił Astydamęję i rozrzucił jej poćwiartowane dało po mieście tak, aby jego armia przeszła pomiędzy cząstkami rozdartych zwłok. Zabił również i Akastosa.

Inni autorzy natomiast utrzymują, że w czasie wojny trojańskiej Peleus, bezbronny, ponieważ jego syn Achilles był w Azji, został zaatakowany przez Akastosa i wypędzony ze swego królestwa. Poza Astydameją