IMG45 (4)

AM M A 26

to egida is). Opowiada się również, że pewnego dnia w czasie rana wy Zeus złamał kozic róg i ofiarował go w prezencie Amaltei, obiecując jej, że róg ten wypełni się w cudowny sposób wszystkimi owocami, jakich będzie sobie życzyć. Jest to róg Amaltei lub róg obfitości (-* Achełoos). ar

Mvb. F«b 139. IN.'; Gv. Fm i. V 115; (nil. A. 146 a; D. S. V 70,2; Sir, VIII 7, J, p. 3S7; Brat. XIII,

* AMATA-żomi -•» Lminusa i matka — Lawinii. Spośród wiciu pretendentów do ręki Lawinii A mata wybrała młodego kióla Rutulów, Tumusa. Dlatego też, gdy po przybyciu Eneasza Latinus zdecydował się wydać córkę za cudzoziemca, A mata usiłow ała wszelkimi sposobami nie dopuścić do tego małżeństwa. Podburzyła ona kobiety laurenckio przeciwko Trojanom. Dowiedziawszy się jednak o zwycięstwie Trojun i śmierci Tumusa, powiesiła się.

Podkreślić należy, że Amuta jest rytualnym imię-* niem w cMalki w Rzymie, podczas jej wyświęcania przez Wielkiego Kapłana, os

v«|. Zm VII 343 11.; XII 393 n. Por. Cieli. 112. 19.

AMAZONKI (Apatóv6ę) - plemię kobiet wywodzące się od boga wojny Aresa i nimfy Harmonii. Królestwo ich umieszczano na Północy albo na stokach Kaukazu, albo w Tracji, albo też w środkowej Scyt ii (na równinach na lewym brzegu Dunaju). Rządziły się same. bez udziału mężczyzn. Na czele ich stała królowa. Obecność mężczyzny uznawały tylko pod warunkiem. że jest to sługa, który wykonuje prace niewolnicze. Według niektórych przekazów kaleczyły one dzieci płci męskiej oślepiąjąc je lub okulawiając. Zdaniem innych zabijały dzieci, a w pewnych okresach, aby podtrzymać ród, wiązały się z cudzoziemcami, zostawiając przy życiu tylko dzieci płci żeńskiej. Dzieciom tym odejmowały jedną pierś, żeby nie przeszkadzała im w posługiwaniu się lukiem lub we władaniu włócznią i tym właśnie obyczajem tłumaczy się ich nazwa lApcrCaw - ta, która nic ma piersi). Ich głównym umiłowaniem była wojna.

Rozmaite przekazy opowiadają o walkach podejmowanych przez herosów greckich przeciwko tym cudzoziemkom; prze/ Rclłerofonta na rozkaz Iobatesa; przez Heraklesa, który otrzymał od Eurysteusa polecenie udania się na brzeg Termodontu w Kapadocji i zdobycia tam przepaski Hippolyty, królowej Amazonek (— Herakles, s. 132). Hippolyta chętnie zgodziła się oddać Heraklesowi przepaskę, ale Hera, zazdrosna o bohatera, wznieciła bunt wśród Amazonek i Herakles musiał zabić Hippolytę i wycofać się walcząc. W tej wyprawie Heraklesowi towarzyszył Tezeusz. Porwał on jedną z Amazonek o imieniu Anliope. Aby pomścić to porwanie. Amazonki wyruszyły na Ateny i walka rozegrała się w samym mieście; Amazonki rozbiły obóz na wzgórzu, które nazwane zostało później Areopagiem (Wzgórzem Aresa). Zostały pokonane przez Ateńczy-ków, którym przewodził — Tezeusz. Opowiadano również, że Amazonki wysłały do Troi pod wodzą królowej Pentcsilei kontyngent wojsk, aby wesprzeć Priama. Ale - Achilles zabił od razu Pentcsiłeę, której ostatnie spojrzenie wznieciło miłość w jego sercu.

Boginią, którą Amazonki szczególnie czciły, była oczywiście Artemida, której mil ma tyle punktów wspólnych z trybem życia przypisywanym Amazonkom, wojowniczkom i łowczyniom. Również im przypisuje się założenie Efezu i zbudowanie dużej świątyni Artemidy (-* również Myrina), ar

Apd, BiN II3. 2; 3,9: Fp 116; //. VI 186; A. R. II96 n.; wluil.; P|u, Thcs. 27; D. S. IV 28,2; Vnl. FI V 132; Paui. 12.1; 15.2; 17.2; 25.2; 41, 7;II31,4:32,9;III23,3;IV31,8; V10,9; II,4: II,41 7;25. II; VII j,7i 8. Por. Cli. Plenni, w Mól. Rudot, 1940, i. 270-284; lento, Fphiit et Clams, Parli 1922.

AMFIARAOS fAptptópaoę)-jest synem Ojklesa i Hypermestry (co do jego rodowodu i jego pochodzenia tub. 1). Synami jego byli Alkmeon i Amfilochos, do których inne mity dorzucąja trzech jeszcze herosów należących do mitologii italskiej: Tiburtusu, Korasa i Katillusa, założycieli miasta Tybur koło Rzymu (dzi-siąj Tivoli).

Amfiaraos był wieszczkiem, ulubieńcem Zeusa i Apollona. Jednocześnie był wojownikiem i wodzem znanym z uczciwości i męstwa, jak również pobożności. W czasie sporów, które wybuchły w początku jego panowania w Argos, Amfiaraos zabił ojca Adrastosa, Talaosa, i wypędził -* Adrastosa. Później obąj krewniacy pogodzili się. Ale podczas gdy Amfiaraos uczynił to szczerze, Adrastos czuł ciągle do niego urazę. Adra-stos oddał mu rękę swojej siostry, Erifyle, umawiąjąc się, że w razie późniejszego nieporozumienia, odwołąją się do sądu tej młodej kobiety. I ta właśnie ugoda miała sprowadzić śmierć Amfiaraosa. Adrastos bowiem, obiecawszy Polynejkęsowi, że wprowadzi go znowu na tron w Tcbach, poprosił szwagra, aby wziął udział w wyprawie, która przygotowywał przeciwko temu miastu. Amfiaraos, dzięki swemu boskiemu darowi przewidywania świadom nieszczęsnego kresu tej wojny, usiłował go odwieść od tego przedsięwzięcia. Ale Polynejkes, za radą lfisa, ofiarował Erifyle naszyjnik Harmonii (-» Kadm os). Przekupiona tym podarunkiem Erifyle, uznana za rozjemczynię w sporze między Adrastosem a Amfiaraosem, rozstrzygnęła go na rzecz wojny, i Amfiaraos związany obietnicą musiał, wbrew woli. wyruszyć przeciwko Tebom. Przed wyruszeniem kazał przysiąc swoim dwóm synom, że go później pomszczą, zabjjąjąc swoją matkę i organizując drugą wyprawę przeciw Tebom, która miała być zwycięska (-» Alkmeon, jest to wyprawa zwana „wyprawą Epigonów”).

Po drodze do Teb czekała na nich pierwsza przygoda. Przy przejściu przez Nemeę spragnieni herosi poprosili Hypsipyle, niewolnicę, która opiekowała się Ofeltesem, synem króla tego krąju, aby im wskazała źródło, u którego mogliby ugasić pragnienie. Hypsipyle, aby im odpowiedzieć, odłożyła na chwilę dziecko, które wyrocznia zakazała stawiać na ziemi, zanim nie będzie mogło chodzić. Położyła je koło źródła. Wtedy wąż, który strzegł źródła, oplótł dziecko zwojami i zadusił. Amfiaraos wyjaśnił im złowróżbne znaczenie tej przepowiedni: wyprawa zakończy się klęską, a wodzowie polegną. Tym niemniej herosi kontynuowali wyprawę po ustanowieniu igrzysk ku czci Ofbltesa, którego nazwali Archemorosem, „Początkiem przeznaczenia”. Wzięli też udział w igrzyskach, które zostały później nazwane igrzyskami nemąjskimi, Amfiaraos zaś zdobył nagrodę w skoku i rzucie dyskiem. Dzięki swej wymowie i mądrości uzyskał również przebaczenie rodziców Ofeltesa dla -*• Hypsipyle. Następnie Siedmiu dotarło do Tob.

W l obach, w walkach, które się rozgrywały przed siedmioma bramami miasta, Amfiaraos odegrał dużą rolę, Ody jeden z Siedmiu, Tydeus, został raniony w brzuch przez Mclanipposa, Amfiaraos zabił Melanip-posn, uciął mu głowę i zaniósł krwawiącą Tydeusowi, który ją rozłupał i pożarł mózg. Atena, która zamierzała przyznać Tydeusowi nieśmiertelność, tak się oburzyła tym aktem kanibalizmu, że porzuciła swój zamiar. W zamieszaniu, które zakończyło tę kampanię, Amfiaraos uciekł aż na brzeg Ismenosu i tam, w chwili gdy go już doganiał Pcriklymenos, Zeus jednym ciosem piorunu rozwarł przed nim ziemię i pochłonął Amfiaraosa, jego konie, rydwan i woźnicę. W czasach Pauzaniasza pokazywano jeszcze miejsce, w którym zniknął heros. Zeus przyznał mu nieśmiertelność i Amfiaraos nadal udzielał wyroczni w Oropos w Attyce. os

Apd. BlhL 18,2; 1116,3 n.; Verg. Atu VII670; XI640; Hor. Cam1.118. 2:116,5;//. XV 245-253; Pi. N. 9 passim iichol.; A Th. 568 n.;Sut. Theb. passim; D. S. IV 63,5 n.; Paus. 134,1-3; V17,7 n.; IX 41,2; Hyg. Fab, 73. 74; 1). Bp. VIII 10 n.; Tut. in Lyc. 1066; Ps-Ov. Ibls 427 n.; 513 n.

AMFIKTYON (’A|i(pticcócóv) - drugi syn Deukaliona i Pyrry (tab. 8). Poślubił córkę Kranaosa, króla Aten, i wypędził teścia, aby panować na jego miejscu (-»również Koląjnos). On sam został wygnany po dziesięciu latach panowania przez Erichtoniosa. Według niektórych przekazów on właśnie nadał miastu nazwę „Ateny” i poświęcił je bogini Atenie. Również za jego panowania Dionizos przybył do Attyki, gdzie był gościem króla.

Przypisuje mu się niekiedy założenie amfiktyonii, stowarzyszenia religijnego, które co pewien czas zbierało wysłanników wszystkich miast greckich. Przed panowaniem w Atenach miał on być królem w Termo-pilach, które były jednym z dwóch miejsc zebrań zgromadzenia (drugim były Delfy).

Amfiktyon miał syna Itonosa, którego dzieci występują w mitach beockich. Jedna z jego córek jest matką Kencyona (tab. 8; -* również Lokros). os

Apd. Btbl 17,2; I1T 14,6; Marni Par. 18-10; Paus. 12,5 i 6; 14,3; 31. 3; VI,4; IX 1, I; 34,1; X 8,1 i 2.

AMFILOCHOS (Ap<ptAoxoO - Występują dwie postaci o imieniu Amfilochos, dość słabo rozróżniane w poszczególnych werąjach mitów. Jedna, to młodszy syn Amfiaraosa i brat -* Alkmeona (tab. I). Był bardzo młody, gdy ojciec jego wyruszył przeciwko Tebom, i odegrał tylko drugorzędną rolę w zabójstwie Erifyle i pomszczeniu -*■ Amfiaraosa. Może nawet nie uczestniczył w zamordowaniu własnej matki. Nie był więc ścigany przez erynie-mścicielki, jak jego brat. Wystę-puje wśród zalotników Heleny i z tego powodu po powrocie z wyprawy Epigonów na Teby brał udział w wyprawie przeciwko Troi. Imię jego, jednakże, nie występuje w Iliadzie, ale miało się pojawić w poemacie pt. Powroty. Amfilochos, który odziedziczył dar proroczy ojca, pomagał w Troi wróżbicie Kalchasowi i wraz z nim głosił rozmaite przepowiednie na wybrzeżu Azji Mniejszej. Role tę. jednakże, częściej przypisuje się drugiemu Amfilochosowi, bratankowi poprzedniego, synowi Alkmeona i Manto, córki wróżbity tebańskiego, Tejrezjasza. Amfilochos młodszy był założycielem Argos w Etolii (różnego od Argos w Argolidzie, słynniejszego i starszego). On także wyruszył do Troi i wraz z wróżbitą Mopsoscm założył w Cylicji miasto Maiłoś, Następnie, chcąc zobaczyć ponownie Argos, które

założył, opuścił Maiłoś, pozostawiając miasto w rękach Mopsosa. Niezadowolony jednak z sytuacji, w jakiej zastał swoje miasto Argos, wrócił do Maiłoś. Tam zażądał ponownie władzy, ale Mopsos odmówił oddania mu rządów. Wówczas wróżbici stoczyli pojedynek, w którym obaj polegli, os

Apd. BibL Ul6,2; 7,2; 10.8; Sir. XIV, p. 668 n.. Paw. 114.1; III, i;

18,4-3; 20,5; Ul 15,8; V 17,7; X 10,4. -• Amfiaraos, Alkmajon.

AMFION (A|up(<ov)-syn Zeusa i Antiopy, bliźniaczy brat Zetosa. Urodził się w Eleuteraj w Bcocji i po urodzeniu został porzucony wraz ze swym bratem na stokach góry, przez swego stryjecznego dziadka, Lyko-sa. Dzieci znalazł pasterz, który zajął się ich wychowaniem. Zetos oddawał się walce albo też uprawie roli i pasterstwu, zajęciom wymagąjącym pracy rąk, podczas gdy jego brat, który otrzymał w darze od Hermesa lirę, poświęcił się muzyce. Opowiadąją, że obaj młodzieńcy sprzeczali się, które z ich trudów więcej są warte. Amfion, łagodniejszy od brata, często mu ustępował, tak że nawet niekiedy wyrzekał się muzyki. Tymczasem matka ich, Antiope, była więziona przez swego wuja Lykosa i traktowana jako niewolnica przez jego żonę, Dirke, zazdrosną o jej urodę. Ale pewnej nocy więzy, którymi była spętana, w cudowny sposób opadły i nie zauważona przez nikogo Antiope dotarła do chaty, w której mieszkali jej synowie. Poznali ją i pomścili matkę zabijając Lykosa i jego żonę, Dirke. Kara wymierzona Dirke była okrutna: przywiązano ją żywcem do byka, który ją wlókł i poszarpał o skały. Później obaj bracia panowali w Tebach na miejscu Lykosa. Otoczyli miasto murami. Zetos przenosił kamienie na piecach, podczas gdy Amfion zadowalał się ściąganiem ich za pomocą dźwięku liry. Później Amfion poślubił -* Niobc, córkę Tantala. Według niektórych wersji został on zabity przez Apollona równocześnie ze swymi dziećmi. Wedle innych wpadł w szał i usiłował zniszczyć świątynię Apollona. Wówczas bóg przeszył go strzałą, os

Od XI260n.;E.niaach.tragediaAnliopr,A. R. 1735—741:Schol.ad IV1090; Apd. BibL Ul 5.5 n.; Paus. U 6.4; 21,9-10; V16.4; VI20.18; IX 3,6-9; 8.4; 16,7; 17,2-7; 25,3; X 32.11; Prop. 19,10; Hor. Eput. 118. 41-44; Cami Ul ll,2;<4» 394 a; Ov. Met. VI271; Luc. Salt 41; Hyg. Fab. 7-11; 14; 69; 76; 97; 153. Por. I. Duchemin. La houletteetla lyre..., I, Paris 1960.

AMFISTENES CAp<picn)śvr|ę) - Spartanin. wnuk Agisa i syn Amfiklesa. Miał syna Irbosa, którego dwóch synów, Astrabakos i Alopekos, znalazło posąg Artemidy Ortii. Ujrzawszy ten święty posąg Astrabakos i Alopekos popadli w obłęd.

Posąg Artemidy zaginął był dużo wcześnięj (był to ten posag, który-jak powiadają - Orestes i Ifigenia przywieźli z Taurydy). Obąj chłopcy znaleźli go w zaroślach, gdzie był ukryty. Przed tym posągiem właśnie co roku biczowano aż do krwi młodych Spartan. os

Paul 11116,9.

AMFITRION ('AjupttpOow) - syn Alkąjosa, króla Tirynsu, i córki Pelopsa, Astydamei (tab. 2 i tab. 31). Uczestniczył w wojnie pomiędzy swym stryjem i szwagrem, Elektryonem, a jego stryjecznym wnukiem. Pte-relaosem: Elektryon był królem Myken, a Pterelaos dopominał się o prawa do tego królestwa, jako potomek Mestora, jednego z braci Elektryona. Synowie Ptere-łaosa przybyli na czele armii Tafijczyków (mieszkańców wyspy Tafbs, blisko wybrzeży Akamanii), aby