IMG47 (9)

142

HERMES

ros, eponim miasta Abdery, kochanek Heraklesa, padł on pastwą koni Diomedesa (~» Herakles); Kefalos,

_lurodzony w Atenach z matki Herse; pewna mało znana

tradycja utrzymuje też, że Penelopa łamiąc wierność względem Odyseusza poczęła z Hermesem boga Pana; miał się on narodzić w górach Arkadii. Wzorem ojca został bogiem pasterzy.

W sztuce przedstawia się Hermesa przyodzianego w skrzydlate sandały, w kapeluszu z szerokim rondem, trzymającego w ręku kaduceusz, symbol pełnionej przez mego funkcji niebiańskiego wysłannika, js

Hes. Th. 938: Simon, fragm. 18 fu A ih. XI4900; E./on 1 a^b-Hom. Merc^ Apd. Btbi ffl 10,2; Am. Llb. 23; Ov. Met O 679-707; Pm. VD 20, 4; S. lchn. (Pearson), fir. S. 0 p. 258 n.; Por. art. cyt. w tekście. Por. O. Brown, Hermes Ute Thief, Madison Univ. of Wisconsin Pr. 1947; P. Raiflpeanl, Hermes psydugogue, Paris 1935; K. Kerenyi. Hermes der Ssetenjuhrer, Zfirich 1945; Por. CL Ramnora top. cii. przy haśie Nyks); J. Dncbemin (fip. dt. przy haśle Amfion).

HERMIONE (Eppróyii) - była jedyną córką Mene-laosa i Heleny (tab. 13). Najstarsze mity, zawarte w Odysei, opowiadają, że Menelaos zaręczył ją pod jej nieobecność z synem Achillesa, Neoptolemosem; po powrocie Neoptolemosa do Lacedemonu odbył się ich ślub. Tragicy idą jednak za zupełnie inną tradycją. Według nich Menelaos zaręczył Hermionę z Orestesem jeszcze przed wojną trojańską (mitografowie twierdzą, że w momencie uprowadzenia Heleny Hermione liczyła dziewięć lat). W czasie wojny Menelaos wycofał się jednak z tej umowy i obieca! rękę swej córki synowi Achillesa, ponieważ do zdobycia Troi niezbędna była [jego pomoc (— Neoptolemos). Po wojnie zmuszono I Orestesa do odstąpienia narzeczonej Neoptolemosowi, który się o nią upominał (niektórzy twierdzą, że Hermione była już w tym czasie żoną Orestesa). Dla wyjaśnienia, w jaki sposób można było przyrzec komuś rękę Hermiony. poślubionej już Orestesowi, opowiadano, że ślub z Orestesem odbył się bez wiedzy Menelao-sa. Hermione miała poślubić Orestesa za namową Tyndareosa, jej dziadka, w czasie pobytu Menelaosa pod Troją.

W każdym razie Hermione była przedmiotem rywalizacji pomiędzy Orestesem i Neoptolemosem.

Małżeństwo Hermiony i Neoptolemosa było bezpotomne. By poznać tego przyczynę, Neoptolemos wyruszył do Delf i wtedy w czasie jakichś rozruchów zginął z ręki — Orestesa lub namówionych przez niego Delfij-czyków. W końcu Orestes poślubił Hermionę i z tego związku narodził się syn -* Tisamenos. js

Od. IV 4 d. i schoi. odlać.: S. niezacfi. tragedia Hermione-. E. Andr 891 n.:Schoi-inOr. 1649: V er*. Aen III328n.;Sen.ad297:303:Paus.III. i z Schoi. in Pi. .V. 7.58; Apd. Łp. 1113: VI l4:28:Ov. Her. VIII31 n.. X: Hyg. Fah. 123: por. A. H. Krappe Hermione. Rh. Mus. 1935, s. 276-2*8.

HERMOCHARES fEppoyópąę) - byt to młody Ateńczyk, który pokochał dziewczynę z wyspy Keos, imieniem Ktesylła, córkę Alkidamasa; ujrzał ją kiedyś, gdy tańczyła wokół ołtarza Apollona Pytyjskiego. Napisał wtedy na jabłku tekst przysięgi, która w obliczu Artemidy zobowiązywała dziewczynę do zawarcia z nim małżeństwa (por. podstęp — Akontiosa). Ktesylła spostrzegła jabłko, które Hermochares wrzucił do świątyni, przeczytała na głos napis i tym samym przysięgła, że poślubi Hermocharesa. Zawstydzona odrzuciła jabłko daleko od siebie. Hermochares udał się jednak do ojca Ktesyłli i poprosił go o jej rękę. Ojciec obiecał mu

których Hermes występuje w roli głównej. Przeważnie w mitach Hermes gra drugorzędną rolę jako wysłannik i bogów, opiekun bohaterów itp. W czasie wojny z gigantami przywdziewa hełm Hadesu, który czym jego właściciela niewidzialnym. Pozwala mu to zabić olbrzyma Hippołytosa. Podczas walki bogów z — A-l loadami ratuje Aresa, uwalniając go z brązowej beczki, w której zamknęli go dwaj olbrzymi. Wspomógł Zeusa, kiedy ten zmagał się z Tyfooem. Udało mu się mianowicie odebrać Tyfoóowi ścięgna Zeusa, które ten ukrył w skórze niedźwiedzia i pozostawił pod strażą Delfiny-smoka o postaci pół kobiety, pół węża. Wykorzystując ta że przeciwnik nie mógł go dostrzec, zdołał przy pomocy Pana przymocować ścięgna do ciała I Zeusa i umożliwił mu w ten sposób dalszą walkę. Wer wszystkich tych poczynaniach powodzenie zapewniała mu jego zręczność i spryt.

Hermes jest także tym, który przekazuje ludziom wolę bogów. On to właśnie przybył po potopie do Deukaliona. by spytać go, czego pragnie. Od niego NefeJe, matka — Friksosa i Helli. otrzymała ba rana o złotym runie, który uratował jej dzieci (— Atamas),iod niego Amfion otrzymał lirę. Herakles miecz, a Perseusz hełm Hades i skrzydła u nóg, które unosiły go w powietrzu. Dwukrotnie udzielił pomocy -> Odyseu-szowć raz, gdy przyniósł nimfie Kalipso polecenie uwolnienia go i gdy pomógł mu w budowie tratwy, która miała go bezpiecznie zawieźć na Itakę, a drugi raz u -* Kiike, kiedy zapoznał Odyseusza z magiczną rośliną moh- ochroniła go ona przed czarami i oszczędziła mu poniżającej przemiany, która dosięgła jego towarzyszy. W podziemiu czuwał nad — Heraklesem i uświadomił mu jego pomyłkę, kiedy ten chciał podjąć walkę z cieniem Meduzy. Hermes też podjął się znaleźć nabywcę na bohatera, który musiał służyć jako niewolnik. by oczyścić się z zabójstwa Ifitosa, i on to dobił targu z Omfałe (— Herakles).

Najbardziej znanym epizodem, w którym występuje Hermes, jest śmierć -» Argosa: Hera postawiła go na straży przemienionej w jałówkę -* ło. Przez to zabójstwo można by wytłumaczyć tajemniczy przydomek, którym określano boga: Argeifontes. co można by tłumaczyć przez „Zabójca Argosa”. Chcąc oddać przysługę Zeusowi a udaremnić zemstę Hery, wiódł Hermes małego — Dionizom od jednej kryjówki do drugiej, na górę Nysę, a potem do króla Atamasa. Polecono mu też w czasie konkursu piękności towarzyszyć na górze Ida we Frygii trzem boginiom: Herze, Afrodycie i Atenie. Zaprowadził je do -* Parysa, wyznaczonego na ich sędziego.Parys odegrał decydującą rolę w wypadkach,

« wyniku których wybuchła wojna trojańska.

Hermesa uważano za boga zarówno handlu, jak i kradzieży. By! też przewodnikiem podróżnych. Wizerunek jego umieszczano na rozstajnych drogach w postaci słupa, który w górnej części przedstawiał popiersie ludzkie, w dolnej zaś był wyposażony w wydatne męskie organy płciowe. Czuwał nad pasterzami; często przedstawiano go z barankiem na ramionach. jest to typ tzw. Hermesa Kriofora (tj. Niosącego baranka). Herma też zajmował się odprowadzaniem dusz zmarłych do Podziemia; z powodu tej funkcji nazywano go Psychopompos (Przewodnie dusz).

Zgodnie z mitem Hermes by! ojcem licznego potomstwa. Synami jego byli: - Autolykos, dziadek Odyseusza, który odziedziczył po Hermesie sztukę kunsztownego złodziejstwa; Eurytos, jeden z Argonautów, Abde-

HESPFJOS

143

ją oddać, biorąc za świadka Apollona i dotykając świętego wawrzynu.

Z czasem Alkidamas zapomniał jednak o złożonej uroczystej obietnicy i zaręczył swą córkę z innym. Kiedy dziewczyna składała ofiarę Artemidzie z okazji swych nowych zaręczyn, do świątyni przybył Hermochares. Dziewczyna pokochała go od pierwszego wejrzenia (taka była woła Artemidy) i uciekła z nim bez wiedzy swego ojca. Pomagała jej przy tym piastunka. Młodzi podążyli do Aten i tam zawarli ślub. Wkrótce Ktesylła powiła dziecko, bogowie sprawili jednak, że zmarła w czasie połogu, okupując w ten sposób krzywoprzysięstwo, którym zawinił wobec Apollona jej ojciec. Na oczach uczestników pogrzebu z łoża pogrzebowego uleciała gołębica; ciało Ktesylli znikło. Hermochares i mieszkańcy Keos udali się w tej sprawie do wyroczni-bóg polecił im wprowadzić kult Afrodyty Ktesylli. Tak brzmiało nowe imię ubóstwionej dziewczyny. js Am. Lib. I.

HERMOS fEppoę) - był to AtenczyK szlachetnego rodu. Towarzyszył Tezeuszowi w czasie jego wyprawy przeciw Amazonkom. Kiedy w drodze powrotnej Tezeusz założył w okolicy Nikai miasto Pytopolis, pozostawił tam Herm osa i dwóch innych towarzyszy, by ustanowili prawa dla nowej kolonii, js

Ph.7hx.26.

HERO (Tiptó) - była to młoda dziewczyna, którą pokochał — Leander i dla której każdej nocy pokonywał wpław cieśninę dzielącą Sestos i Abydos. js

- Leander.

HEROFILE rHpotpf/.ij)- jest drugą z kolei wieszcz ką -» Sybillą. Urodziła się w Troadzie, w Marpessos. Matką jej była nimfa, ojcem pasterz z góry Ida, imieniem Teodoros. Pierwsze jej przepowiednie wieściły, że zgubę Troi spowoduje kobieta wychowana w Sparcie (Herofile urodziła się przed wybuchem wojny trojańskiej). Później podróżowała po świecie: odwiedziła Samos. Kiaros, Delos i Delfy. Wszędzie udzielała wyroczni siadając na kamieniu, który woziła ze sobą. zmarła w Troadzie; w gaju Apollona Smintejskiego pokazywano jej grób. js

hu. X 12.1 n.: Su id. s. v. 'HpoęO.o.

HERSE fEpar]) - jako jedna z trzech córek Kekro-psa i Aglauros należała do rodziny królewskiej w Atenach (tab. 4). Siostry jej nazywały się Aglauros i Pandrosos. Jej to właśnie Atena powierzyła małego Erichtoniosa. Herse popełniła jednak niedyskrecję otwierając przy pomocy sióstr koszyk, w którym ukryte było dziecko. Za karę Atena zesłała na nią szaleństwo-w przypływie szału Herse rzuciła się ze skał Akropolu. Zgodnie z inną tradycją tylko Aglauros winna była tej niedyskrecji. Herse uniknęła kary, uwiedziona przez Hermesa urodziła syna imieniem Kefalos (-» Kefalos; tam też o innym pochodzeniu bohatera)./!

E. łon 23 n.; 270 n.; Sieph B>z.». v. Atp¹łAA; PauŁ 118,2; por. 12.6; Apd. BibL fil 14, i i 6; Ov Met (1 559; 708; n.

rodu w Sabinum. Wraz z innymi Sabinkami porwali ją Rzymianie Romulusa. Zgodnie z tradycją zaświadczoną przez Plutarcha była jedyną zamężną kobietą wśród uprowadzonych. Mężem jej był Sabińczyk Hostilius. Poległ on w czasie walki, jaka wywiązała się między Rzymianami i Sabińczykami. Opowiadają jednak również, że poślubił ją Hostilius, będący jednym z towarzyszy Romulusa. Z tego związku pochodzić miał Hostus Hostilius, ojciec przyszłego króla Tuliusa Hos-tiliusa. Podczas wojny Sabińczyków i Rzymian Hersilia była jedną z najeży nniejszych pośredniczek, które stanąwszy pomiędzy dwiema zwaśnionymi grupami doprowadziły do zawarcia pokoju.

Inna tradycja czyni Hersilię małżonką Romulusa i matką jego dwojga dzieci - córki Primy i syna Aołliusa. którego później nazwano Aviliusem. Po ubóstwieniu jej męża dosięgną! jej ogień niebieski i uniósł pomiędzy bogów, gdzie otrzymała imię Hora Quirmi i w ten sposób została włączona do kultu Romulusa (którego po śmierci utożsamiano z bogiem Kwiryn usem). js

Pio. Rom. 14; 18 jl: D.H. III I. Macr. I 6. 16: Cdi XIII 23. 13. O¹. Met XIV 829 iu L». I 11.2.

HESJONE CHoiówj)- znane są trzy bohaterki o tym imieniu, wszystkie trzy związane z morzem.

1.    Pierwszą jest według Ajschylosa jedna z Okeanid, żona Prometeusza. Hezjod jednak nie wymienia jej wśród córek Okeanosa.

2.    Drugą jest żona żeglarza NaupHosa, matka Pała-medesa. Ojaksa i Nausimedonta.

3.    Najbardziej znaną bohaterką o tym imieniu jest córka króla Troi Laomedonta (tab. 7). Poślubiła ona Tełamona. synem ichbyłTeukros. Do małżeństwa tego doszło w okolicznościach dość szczególnych. Kiedy Laomedont odmówił Posejdonowi (i Apollonowi) przyrzeczonej zapłaty za wzniesienie murów wokół Troi, rozgniewany bóg nasłał na jego kraj potwora morskiego, który pożerał mieszkańców. Wyrocznia, do której zwrócono się o poradę, orzekła, że gniew Posejdona ułagodzić można przez złożenie w ofierze owemu monstrum córki samego króla. Hesjone przykuto więc do skały i czekano, aż pojawi się potwór. W tej właśnie chwili przybył do Troady Herakles. Zobowiązał się zgładzić smoka pod warunkiem, że jako zapłatę otrzyma od króla jego konie. Laomedont przystał na to. ale po uwolnieniu córki odmówił przyrzeczonej nagrody (— Herakles). Po wielu łatach Herakles, by zemścić się na Laomedoncie. poprowadził wyprawę przeciwko Troi Teiamon był pierwszym, któremu udało się wedrzeć na mury miasta. W podzięce za to Herakles ofiarował mu rękę Hesjony.

Spośród jeńców młoda kobieta wybrała Podarkesa, który przyjął później imię Priama, z którym, wykupiwszy go z rąk Heraklesa, udała się do Grecji.

Opowiadano leż, że Hesjone spodziewając się dziecka ze związku z Tełamonem uciekła na okręcie i dotarła do Miletu. Tam przygarnął ją król Arion i tam narodził się jej syn - Trambelos. js

I.A.Rr. 555; SchoL Iii Od X 2. ŁApd    II1.5.E 0r 432.3.U. V

649;H>g. Fa& 89; AptLfl¹i IJ 5.9; III 12.3 Tzd m Lyc 467. AA. U 42 c. NwwąMTMl iragadig Hrume

HESPEROS CEoacpoę)-uosobienie gwiazdy wieczorny. Uchodzi za syna łub brata Atłasa. On to jako pierwszy wspiął się na Atłas, by obserwować stamtąd gwiazdy. Tam zaskoczyła go burza i odtąd wszelki słuch

1

HERSILIA-jest postacią mitologii rzymskiej. Żyła w czasach Romulusa. Pochodziła z wysokiego