IMG24

„icatfoznawstwic" i piszę prace _A

ftzyajfk źt ate wiedziałem, iż uczę na rsamcsT. Bu

Wracając do tom bardziej serio zauważmy, że hasło „teatrologia" w. da sjezwoday Siennik terminów literackich wraz z objaśnieniem „naaj^ *■ mt obeznająca historię i teorię tej dyscypliny sztuki. Zajmuje się morfofoj' i scotttytą widowiska teatralnego, twórczością dramaturgiczną ze jq przezuczeaie sceniczne, dziejami konwencji teatralnych (irwcenizaw ^; iksorskid^ scawgrafkznydi), wewnętrzną organizacją teatru jako inst^ totalnej i jej przemianami, społecznymi uwarunkowaniami działalności feT* i odbńn sta teatralnej ftp." Jest to już drugie hasło js (Janusza Sfawjóg^ pĄ, klóie niemal w całości przepisuję. Po prostu nie widzę w nim żądny , potów spornych, co nie zmienia faktu, że zwięzłość hasła jest nadzwyc^. i pod każde z jego sformułowań należy podkładać natychmiast długie afr&rc&uó. Ale o tym będziemy mówili przy charakteryzowaniu dorobka l urologii, gdyż w zasadzie po to wprowadziłem dzisiejszy temat - aby wam ^ coś w rodzaju skróconego przewodnika po dostępnych (a przynajmniej fetują cych) ważniejszych opracowaniach o teatrze.

Ciekawa i ważna jest uwaga kończąca cytowane hasło, mówiąca o tym, fc teatrologa ma pewne wspólne pola badawcze z nauką o literaturze (dram#; jednakże stwór dramatyczny w swej literackiej postaci stanowi dla niej z& dwie jeden z elementów złożonej struktury przedstawienia teatralnego, które jako całość podlega opisowi i interpretacji”. Znowu trudno się z autorem leg) zapisi sie zgodzić generalnie, ale... Pól wspólnej z nauką o literaturze ober. wacp jest chyba więcej: wszelkie adaptacje, teksty kabaretowe, itp. intern tak badaczy teatru, jak i literatury. Teatralne interpretacje wielu dramatów v tym i największych, są nie tylko częścią ich recepcji - z pewnością interes* jąccj i db literaturoznawcy - ale mają niejednokrotnie wcale istotne znaczm db przyszłych badan - literaturoznawczych, a nawet językoznawczych (poi artykuł Gota, Gwara w Weselu, w tomie Teatr i teatrologia, Kraków 1994).

1 odwrotnie - interpretacje literałuroznawców wielokrotnie stanowiły ułatwienie, wskazywały tropy czytania tekstu przez inscenizatora, scenografa, a i aktora. Nie zapominajmy, że w teatrze ukształtowała się specjalna funkcja - doradcy, kierownika, czy sekretarza literackiego. Jego zadania są bardzo różne i bardzo różnie bywają spełniane. Albo zredukowane są do działań najprostszych (wysa-kiwania tekstów, redagowania programów, niekiedy też anonsów prasowych), albo obejmują również udział w ustalaniu repertuaru (a to oznacza już początek szukania odpowiedzi na pytanie o jego treści i formy sceniczne), albo są i niepomiernie większe i zakładają najściślejszą współpracę z inscenizatorem, czy twórcą jakiegoś „osobnego" teatru. Takie były między innymi - przynajmniej w pewnym okresie - zadania Jana Błońskiego zatrudnionego w Starym Teatrze, takie - w pełni partnerskie, twórcze - było miejsce Ludwika Flaszena w teatrze Jerzego Grotowskiego.

podobne związki, jak z literaturoznawstwem, łączą teatr i teatrologię z wie-

innymi dyscyplinami naukowymi, znacznie od niej starszymi, mającymi ^ dawna ustaloną metodę badań oraz uznany dorobek: historią, historią sztoki, jgzykologią, i w ogóle całą tradycyjną humanistyką, ale nie tylko, bo i z archi-gitarą, nawet naukami stricte technicznymi. Dodam tu od razu, że niektóre l tych związków, aczkolwiek oczywiste i dawno uświadamiane, nie znalazły picze wystarczająco uważnego odbicia w praktyce badawczej: psychologia, socjologia, antropologia dopiero początkują swe poważniejsze zainteresowanie gatrem i swój udział w tworzeniu wiedzy o historii i teorii teatru, słowem -$vój udział w teatrologii.

Sama teatrologia, jako osobna dziedzina badań, z wyodrębnionym polem zainteresowań i właściwymi jej metodami badawczymi, jest nauką stosunkowo @jodą, stosunkowo niedoświadczoną, a przy tym wyjątkowo trudną metodoło-ócznie i nie do końca określoną w swej teoretycznej podstawie. Ukształtowała się, bo ukształtować mogła, a i musiała, dopiero z chwilą uświadomienia sobie przez ludzi sceny i przez nauki nią się zajmujące marginalnie, odrębności i auto-nomiczności sztuki teatru. Dopóki teatr był albo ilustracją literatury, albo wizualnym przekazem muzyki, dopóki był sługą tylko innych dziedzin sztuki, nie widziano potrzeby, by zajmował się nim kto inny niż znawca dramatu, znawca muzyki, czy jakiś inny - uznany już specjalista. Gdy jednak okazało się, że co innego znaczy Antygona zapisana, a czym kompletnie innym - i równie wartościowym - jest wystawiona na scenie, gdy okazało się, że narzędzia literaturoznawcy są nieprzydatne, by tę sceniczną Antygonę opisać i zrozumieć, wówczas trzeba było sięgnąć do innych metod zapisu i analizy. Ich poszukiwaniu musiała towarzyszyć refleksja nad samym fenomenem sceny, nad istotą sztuki teatru. Bez prób docierania do istoty rzeczy, wszelkie prace o teatrze, a już zwłaszcza te, które chciały się zajmować jego najważniejszą cząstką - przedstawieniem -musiały być kalekie, niepełne, powierzchowne. Zresztą i w zakresie badań aktorstwa, publiczności, warunków istnienia teatru, etc., etc., brak wstępnej refleksji teoretycznej nad odrębnością tej osobnej dziedziny sztuki prowadził do -jak to nazwał Jan Michalik - „teatrografii”, to jest zapisu faktów, bez możliwości ich zrozumienia i interpretacji. Powiedzmy zatem raz jeszcze. Teatrologia powstała wraz z Wielką Reformą Teatru, reformą ustanawiającą dla teatru status sztuki autonomicznej, a tym samym domagającą się osobnych narzędzi badawczych: dla opisu, zrozumienia, interpretacji; narzędzi koniecznych nawet dla najprostszego, jakby się laikowi wydawać mogło, utrwalenia śladów mijającego co wieczór teatralnego spełnienia, utrwalenia podstawowego faktu teatralnego -przedstawienia.

Polska teatrologia, mimo że jej historia nie jest zbyt długa (refleksja fachowa nad teatrem rozwinęła się najpierw w Niemczech, Anglii, Czechach), ma w swoim dorobku sporo godnych uwagi prac edytorskich i dokumentacyjnych, wiele | opracowań monograficznych, a również syntez i prac podręcznikowo-populary-zatorskich. Stosunkowo szybkie nadrobienie zaległości w stosunku do świata,