IMGu42 (2)

Biskupin

Mefsoowoćć w Wtekopołsce w pobftżu Żhina W 1933 roku na ootovspe Jezioro Błsłapihskiego odkryto drewniane konstrukcje osreds obronnego tatary łużyckiej. związanego z tzw. grupą

IwschoclTowieJeopolską. Zostało ono wzniesione w 2. połowie VIII «iG*u SC (wedug najnowszych badan dendrochronotogicznych sną T3&737 BC). zgodnie z wcześniej zaplanowaną i przemycaną koncepcją archSetoortczną. charakterystyczną także dla triku mych obiektów tego typu. zlokaftzowanych w najbliższym oceanu Biskupina (łzdebno. Smuszew. Sobłejuchy, Jankowo I Kruszwica) Osiedte te łączyła mJn. podobna lokalizacja -* erenie bogatym w zbiornic wodne, z pełnym wykorzystaniem wefcfpw obronnych terenu oraz dążność do maksymalnego zagospodarowane zabudowanej powierzchni.

Grdd w Biskupinie zbudowany został na wyspie (obecne pdiwysep). której brzeg umocniono rodzajem falochronu «zr*esionego z 0*00 20 tys dębowych pali. wbitych w dno ezcra pod fcąaem 45" Od strony póinocno-zachodniej, tj. od stany największego napom fal l kry(?) dla zabezpieczenia jrccncrego brzegu przed rozmywaniem, osadzono dodatkowo dwa rzędy paN nachylonych w kierunku akwenu, tworząc swoisty tamacz tal. Wal obronny wzniesiono wzdłuż ^nocncnegc brzegu, dostosowując wiefcość I kształt grodu do rozmiarów wyspy długiej na 200 i szerokiej na 125 m. Fortyfikacje o szerokości 3-3.5 m (w fezie młodszej grodu, po przez ^dome - węższe) utworzone były przez trzy rzędy związanych ze tobą skrzyń, zbudowanych z betek dębowych w fconatukc? zrębową I wzmocnionych pionowymi slupami oraz wypeinonych ziemią i kamieniami. Długość wału obronnego wymarte 463 m. a jego wysokość mogła sięgać nawet 6 rt Waseeue w 1en spoećb taryfikacje zajmowały około *>3 terenu owada (6800 z około 20 000 m*)

Do wnętrza grodu powadziła brama o szerokości 9 i długości 8 m. zamykana dwuskrzydłowymi, dębowymi wro. tami. Istnieją różne hipotezy, co do sposobu zwieńczenia bra. my - nie można wykluczyć nadania jej (podobnie jak całej fo,. talicji przez dodanie blanek) rozbudowanej formy obronną Z lądem łączyła bramę droga w formie pomostu wzniesiony go na pałach o długości 120 m. Przy wejściu bramnym byk ona oflankowana palisadami dla ograniczenia pola ataku, tfe ostatnim odcinku poprowadzono ją niemal wzdłuż linii wab tak by ewentualni napastnicy mieli obrońców z prawej (tj. nie. osłoniętej tarczą) strony.

Wnętrze grodu zabudowano w sposób zwarty, wznosząc rzędy domostw wzdłuż 11 poprzecznych ulic (o łącznej % gości 780 i szerokości 2,5-2,8 m), połączonych biegnącą pod wałami ulicą okrężną o długości 417 m. Jedynie przy bramie pozostawiono niewielki, niezabudowany placyk, mający słu-żyć rozładowywaniu ewentualnych zatorów(?). Mógł on również pełnić funkcję miejsca zgromadzeń(?) lub - ewentualnie - placu targowego. Łączna liczba domów, połączonych ze sobą w rzędach ścianami szczytowymi, wynosiła ponad 100 (105?). Miały one podobną wielkość (od około 72 do 86 m²) i rozplanowanie. Wszystkie zwrócone wejściami na południe, składały się z przedsionka o szerokości około 2 m, głównej Izby mieszkalnej z kamiennym paleniskiem umieszczonym lekko z boku, na prawo od wejścia, I mniejszego, bocznego pomieszczenia, pełniącego zapewne funkcję komory sypialnej (alkierza). Wznoszono je w konstrukcji sumikowo-iąlkowej, umieszczając poziome belki (sumlkł) w wycięciach pionowo osadzonych słupów (łątek). Dwuspadowe dachy miały konstrukcję na sochę (pionowy, rozwidlony u góry słup pośrodku ściany szczytowej) i ślemię (pozioma belka w kalenicy).

Społeczności epoki brązu i wczesnej epoki żelaza

podłogi domów, jak I ulice wymoszczone były belkami układanymi zazwyczaj na legarach. Oblicza się, źe do budowy grodu zużyto od 6 do 8 tys. m^a drewna, głównie dębu i świerku, a także brzozy (zwłaszcza w młodszej fazie).

Gród był dwufazowy; po przebudowie w fazie młodszej ograniczono nieco jego powierzchnię. W momencie największego rozwoju mogło go zamieszkiwać 1000-1200 ludzi (plemię?, ród?). Po opuszczeniu grodu, na jego ruinach powstało niewielkie osiedle otwarte. Szczególne warunki zalegania ruin osiedla (torfowisko), a także pozostawionego (porzuconego) Inwentarza, zapewniające przetrwanie substancji organicznych sprawiają, źe zespół biskupiński jest niezwykłe wiarygodnym źródłem do badań nad kulturą materialną społeczności pradziejowych.

skupińskiego, został opuszczony. Główna przyczyna tego swoistego dramatu ekologicznego tkwiła jednak nie tylko w fizycznym zagrożeniu przez transgresję wód powierzchniowych. Znacznie ważniejszym czynnikiem było rozwarcie się „nożyc” między potrzebami żywnościowymi zamieszkującej gród biskupiński sporej populacji, szacowanej na 1000-1200 osób, a zmniejszającymi się możliwościami produkcyjnymi eksploatowanego przez nią gospodarczo mikroregionu. Podlegające negatywnym skutkom niekorzystnych zmian klimatycznych najbardziej żyzne, ale nisko położone tereny uprawowe przestały być wydajne w stopniu zabezpieczającym ciągłość egzystencji populacji biskupińskiej. W efekcie część ludności musiała zapewne opuścić gród w poszukiwaniu wydajniejszej niszy ekologicznej, pozostała zaś nie mogła sprostać zadaniom utrzymania infrastruktury grodu w stanie używalności. W rezultacie na jego ruinach powstało niewielkie osiedle otwarte, kilka zaś kolejnych zostało założonych w okolicy Jeziora Biskupińskiego.

Podobny los spotkał zapewne także społeczności egzystujące w ramach wytworzo-    upadek społeczności

nych w kulturach pól popielnicowych struktur osadniczych o silnie wyrażonej zasie- kultury pól popiełnicowycn działości, które znalazły się w strefie występowania negatywnych skutków kryzysu klimatycznego. Nadmierna koncentraqa ludności w obrębie ukształtowanych w tych środowiskach, stacjonarnych wspólnot terytorialnych stała się przeszkodą ograniczającą możliwości dostosowania do nowych warunków. Stąd też na objętych kryzysem ekologicznym terenach północnej Europy narastała tendencja do rozbicia większych wspólnot, zwiększenia mobilności osadnictwa i wzrostu znaczenia małych grup społecznych (rodzin, rodów). W warunkach zmian strukturalnych wzrosła również gotowość do przejmowania nowych, skutecznych wzorców zachowań kulturowych i potencjalna zdolność do akulturacji.

Początki exodusu - Społeczności niżowe północnej Europy w dobie' kryzysu ekologicznego

mniejsze grupy -motorem przemian

trw torii

porno*

Do nowej, kryzysowej sytuacji łatwiej przystosowały się te społeczności, które już wcześniej egzystowały w nudniejszych warunkach, np. na terenach o gorszych glebach bądź też w mikroregionach o zwiększonym reżimie wodnym. Z zasady były to grupy mniejs/ę, bardziej mobilne, a więc posiadające re cechy, które w warunkach kryzysowych dawały większą szansę przetrwania. Nic więc dziwnego, że w zaistniałej sytuacji zaktywizowały się zwłaszcza społeczności zasiedlające obszary morenowe południowych pobrzeiy Bałtyku, a także Jut landu i Skandynawii. U schyłku wczesnej epoki żelaza to one stały się motorem przemian społeczno-kulturowych w północnej części barbarzyńskiej Europy.

Najbardziej charakterystycznym przykładem tego typu zjawisk było powstanie i rozwo| tzw. kultury pomorskiej. Ukształtowała się ona ostatecznie gdzieś około pr/elo-¹¹¹¹¹1P •/! lal") na buzie miejscowego subsrracu o uad\cjach łużyckich, poprzez rzw, tazę wiflkowic|ską, |ej najbardziej chai akiei Ysiw/ną u\ h.; Inl spec\ t uzny np obrządku po