kem119

ZŁOTE TABLICE 236

z - po drugie - danymi z izw. Księgi Rogera al-ldrisiego (zmarł ok. 1166 r.) wspominającego dwie wyspy w Zatoce Hotnickiej lub Fińskiej, jedną zamieszkaną przez kobiety, a drugą przez mężczyzn i z - po trzecie - do dziś istniejącą u estońskich wybrzeży wyspą Naissaare, czyli „Wyspą Kobiet".

Nazwa Kwenland pojawia się też w Sadze

0    Egilu i Sadze o Orkadczykach, ale na pewno nie ma nic wspólnego z nadbałtyckimi „Amazonkami", ponieważ oba teksty wymieniają królów kwenlandzkich, Farawida

1    Fornjota. Niewątpliwie informacje z sag dotyczą Kwenów, ludu zajmującego północne wybrzeża dzisiejszej Zatoki Botnic-kiej. Napisana po łacinie anonimowa Historia Norwegii z początku XIII w. wylicza owych Kwenów (Kvami) wśród plemion fińskich. Niemniej jednak ich nazwę nadal łączy się z kobietami (stisl. konur, dop. kven-na; l.p. lama), bo interesująca skądinąd próba wyprowadzenia jej z fińskiego etnikonu Kainu(u) spełzła na niczym.

© W „uczonej" literaturze, zgodnie z tradycją opartą na świadectwach geografów antycznych, Ziemia Kobiet (Amazonek) lokalizowana była na północ od Indii, między Baktrią i kaukaską Albanią (taki zapis istnieje w islandzkim traktacie geograf icznym Jakie ziemie, leżą w świecie z przełomu XIII i XIV w., zachowanym w Księdze Hanka z. lat 1320-1334), czasem w sąsiedztwie Wielkiej —» Swithjod. Anonimowy autor III Opisu ziemi (X11I/X1V w.) informował, że w Ziemi Kobiet nie ma mężczyzn i wnioskował stąd, że „kobiety są tam dwupłcio-we” (konur kaja par tuenna getnadar limu). Pochodzące z początku XIV w. dziełko O olbrzymach krótko nadmienia o nieustannych wojnach toczonych przez owe kobiety, które są równie „mądre i silne jak mężczyźni w innych miejscach".

ZŁOTE TABLICE (gidlnar tąflur), dwukrotnie wspomniane tylko w staroeddaicznej Wieszczbie toólzoy zagadkowe, cudowne przedmioty służące do jakiejś gry, może podobnej do szachów, i stanowiące własność —> Asów w czasach, gdy tworzyli oni dla sie-

Nordische Febzeirlmungen ais religio.se Urktinden, Oskar Almgmi, Frankf urt ani Main, 19S4. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu.

Kepr. 1.. Beiowski/ Agent ja Archiwum

Kamień runiczny z Ockalbo (Gestrikland, Szwecja) z przedstawieniem gry planszowej. Całość niejasna

bie przedmioty ze złota (zob. „złoty wiek”). O owych tablicach wiadomo jeszcze i lo, że po —> Ragnaróku zostaną znalezione na niebiańskim polu —> Idawóll przez bogów ocalałych z wszechświatowego kataklizmu.

Te szczupłe informacje, odnoszące się do początków „starego" i „nowego świata", oryginalnie zinterpretowano jako ramy „boskiej historii”. Wedle tej interpretacji nawiasem mówiąc nie mającej wielu zwolenników) moc i powodzenie bogów oraz losowy porządek świata zależały od gry na złotych tablicach: podczas tej czynności grający (Asowie) modelowali rzeczywistość wedle swoich życzeń, najwyraźniej skoncentrowanych na szczęściu, pokoju i dobro-

bycie. lak było do momentu, gdy w —» As-gardzie pojawiły się frridr [mrsa msyjar („trzy

thursów dziewice", tj. —> nomy) przybyłe z —» Jólunheimu, które ukradły boski talizman, ustanowiły konkurencyjny sposób losowego porządkowania świata i spowodowały tym samym wszystkie nieszczęścia Asów. Na różne sposoby próbowali oni pomóc sobie (m.in. tworząc ludzi i —> karły oraz walcząc z —> Wanami i —> Jol u nam i), ostatecznie jednak ponosili klęski, których nawet nie równoważyły sporadyczne sukcesy. Dopiero po Ragnaroku, gdy „cudowne złote tablice w trawie się znajdą", bogowie odzyskają moc i powodzenie, a to z kolei zmieni świat czyniąc go podobnym do tego, jaki istniał w pierwszym „złotym wieku".

A.G. van I lamel, The Gamę ofthe Gods, „Arkiv for nordisk filologi" 1934, 50.

„ZŁOTY WIEK”, wariant „raju” zlokalizo-wanego jednak nie w przestrzeni, a w czasie, wierzeniowy element obecny praktycznie we wszystkich kulturach. „Złoty wiek” odznaczał się powszechnym pokojem, wszechobejmującym dobrobytem i brakiem niedogodności wynikających z uciążliwej pracy. Tradycja północnogermańska zna aż trzy takie okresy. Pierwszy był dosłownie „złoty", dotyczył bowiem czasów, w których (wedle Omamienia Gylfiegó) —> Asowie tworzyli dla siebie przedmioty ze złota (wśród nich —> złote tablice); okres ten zamknęło pojawienie się w —> Asgardzie trzech kobiet -»Jótunów, tj. —> norn. Drugi „złoty wiek" przypadł na czasy —> Frodiego i nazywany był „pokojem Frodiego” (Fródafridr albo Fridfródi); wpływy erudycyjno-chrześcijań-skie połączyły w czasie ten okres z panowaniem Augusta i narodzinami Jezusa. Na koniec trzeci „złoty wiek" będzie miał charakter eschatologiczny: wedle Wieszczby woluty po —» Ragnaroku „rola nie obsiana będzie rodziła [i] zło w dobro się przemieni". W ten sposób swój „złoty wiek" miała i przeszłość, i „współczesność", a nadto mieć go będzie przyszłość.

Wszelkie znamiona „złotego wieku" mają także kadencje niektórych władców swej-

skich (szwedzkich). Według Sagi o Ynglingadi pokój i dobrobyt pod panowaniem —> Freya, Leifa i —> fjólnira wiązały się co prawda z „pokojem Frodiego”, ale tekst utrzymuje również, że wiele lat potem Dornar, syn —> Domaldiego „długo rządził krajem i za jego czasów były dobre urodzaje i pokój", pod władzą zaś konunga —» Ónunda „w Szwecji panował pokój, a on [samj miał bardzo wiele wszelkiego dobra. (...) Za jego dni w Szwecji były dobre urodzaje. Ze wszystkich ko-nungów najbardziej lubiano Onunda.”

ZWIERZĘTA, szczególnie znaczące w mitologii i kulcie północnych Germanów to niedźwiedź, wilk (i pies), wąż, koń oraz dzik; pewna, acz nieporównywalnie skromniejsza, rola przypadła kotu (zob. Freyja; magia), jeleniowi (zob. Dain, Duneyr, Dwa-lin i Dyrathror), świni (zob. Syr) oraz ko/.łu (zob. Tanngnjostr i Tanngrisnir).

Wydaje się, że największą czcią otaczano niedźwiedzia (stisl. bjqrn, ber, stwniem. bero, dosł. „bury, brązowy”), za czym przemawia głównie stabilizowanie wspólnej dla

Atigermanische Religumsgeschichte, jan dc Yries, Berlin 1935. Ze zbiorów Biblioteki F I FN w Poznaniu. Rcpr. L. Borowski/

/Agencja Archiwum

Mężczyzna uzbrojony w topór i związany niedźwiedź. Płytka brązowa z Torslunda (Olandia, Szwecja)

237

ZWIERZĘTA