skanuj0034 (130)

organizm wykorzystuje ubiegłe doświadczenia, a po drugie uczy się poprzez rozwiązanie nowego dlań zadania. Interesuje nas tu głównie ten drugi aspekt — kiedy rozwiązywanie problemów jest niezbędnym etapem opanowania jakiejś umiejętności. Psychologowie od dawna zajmowali się badaniem, jak przebiega uczenie się przez rozwiązywanie problemów. Badano sam proces nabywania wprawy przy rozwiązywaniu jakiegoś zadania, jak też granice rozwojowe i zdolności gatunkowe opanowywania sytuacji problemowych. Opracowano wiele różnorodnych metod badania, szczególnie u zwierząt (Woodworth i Schlosberg, 1963), procesów rozwiązywania problemów orientacyjno-lokomocyjnych, np. opanowania drogi przejścia przez labirynt, różnego typu problemów wyboru, np. uczenie się odróżniania wskaźników oraz problemów manipulacyjnych, takich jak otwierania zamków, skrzynek itp. Badacze tych procesów reprezentowali dwa skrajne stanowiska: asocjacyjne (typu S-R) i poznawcze. Rozważymy pokrótce oba schematy badawcze (uczenie się przez próby i błędy i uczenie się przez wgląd) i implikacje teoretyczne dotyczące omawianego problemu.

Kiedy rozwiązanie problemu jest warunkiem uzyskania nagrody lub uniknięcia kary przez zwierzę czy przez człowieka, to przy powtarzaniu się tej sytuacji organizm wykorzystuje swoje dotychczasowe doświadczenia z danym problemem. Powtarzanie tej sytuacji wpływa na znaczne skrócenie czasu wykonywania i na zmniejszenie liczby błędów, świadczy to o opanowaniu problemu i możliwości powtarzania jego rozwiązania bez konieczności powtarzania samego procesu dochodzenia do rozwiązania. Jak przebiega jednak sam proces dochodzenia do rozwiązania i późniejsze eliminowanie tego procesu w kolejnych próbach w takiej samej sytuacji problemowej?

Przedstawimy dwie klasyczne sytuacje eksperymentalne, wywodzące się z przeciwstawnych załozeń teoretycznych, a stworzone w laboratorium Thorndike'a i Kohlera.

Klasyczny eksperyment Thorndike'a przeprowadzony był na kotach. Głodny kot znajduje się w klatce z prętów, na zewnątrz niej eksperymentator kładzie kawałek mięsa. Kot widzi przynętę, wysuwa pomiędzy prętami łapy, mięso znajduje się jednak poza jego zasięgiem. Aby je osiągnąć, musi wydostać się z klatki, co jest możliwe po otwarciu skobelka, na który zamknięte są drzwiczki klatki. Kot wykonuje początkowo szereg ruchów wysuwania jednej lub drugiej łapy pomiędzy prętami klatki. Jednym z takich ruchów udaje mu się przypadkowo nacisnąć skobelek, drzwiczki otwierają się, kot może wyjść z klatki i dostać się do przynęty. Zachowanie takie, kiedy rozwiązanie osiągane jest w wyniku przypadkowego trafienia na właściwą reakcję spośród wielu innych, wykonywanych także przez zwierzę w danej sytuacji, nosi nazwę poszukiwania rozwiązania przez próby i błędy. Przynęta wzbudza wzmożoną aktywność organizmu, jeden z ruchów może okazać się skuteczny, tzn. prowadzić do wzmocnienia. Rozwiązywanie problemów jako uczenie się przez próby i błędy interpretowane jest przy zastosowaniu prawa efektu, czyli poprzez działanie wzmocnienia. Uczenie to polega na fym, że

132