24224 Image0027

120 Szkoła - segregacje - nierówności

Po drugie, pojawia się tutaj czynnik historycznych zmian. Między badaniami upłynęły cztery lata. Po trzecie w końcu - błędy próbkowania.

Mimo dość dużych różnic w oszacowaniach poziomu segregacji obserwujmy jednak pewną stałość tego parametru. Dla 20 krajów, które wzięły udział w obu badaniach, współczynnik korelacji między oszacowaniami poziomu segregacji wynosi r = 0,63, p<0,01. Oznacza to, że mimo działania czynników opisanych powyżej, można traktować oba studia jako diagnozujące to samo zjawisko.

Przyjrzyjmy się bliżej różnicom i podobieństwom w obu rankingach. Ranking segregacji sporządzony na jxxlstawic badań CKS IEA skłonił nas do sformułowania następujących tez:

-    Wysoki jx>ziom segregacji międzyszkolnych to cecha charakterystyczna krajów

południowoamerykańskich i części krajów postkomunistycznych.

-    Niski jx>ziom segregacji występuje w krajach skandynawskich i azjatyckich.

Na wstępie zauważmy, że w badaniu PISA/OECD niestety zabrakło dwóch krajów południowoamerykańskich - Chile i Kolumbii. W rankingu PISA/OECD kontynent jx)łudniowoamcrykański reprezentują Brazylia, Meksyk i Urugwaj. Poziom segregacji w tych krajach jest zdecydowanie ponadprzeciętny, ale żaden z nich nie znajduje się w pierwszej trójce. Wynik ten można |>otraktować jako zgodny z tezą, że południowoamerykański model rozwoju s|x>lecznego jx>wiązany jest z wysokim ix>ziomem segregacji w oświacie, ale jx>kazuje, że w innych krajach poziom ten może być wyższy.

Komunistyczna proweniencja zjawisk scgregacyjnych nie znajduje ^twierdzenia w rankingu PISA/OKCI). Choć listę otwierają Węgry, to pozostałych sześć krajów- iX)Stkomunistycznych lokuje się wzdłuż całego rankingu. Do pełnego przekonania o braku związku segregacji z procesami transformacji ustrojowej brakuje nam danych z dwóch krajów - liderów rankingu CKS IKA - Bułgarii i Rumunii.

Silne jx>twicrdzenic znajduje teza, że jx>ziom segregacji jest szczególnie niski w- krajach skandynawskich. Cztery kraje z dołu rankingu, to kraje z północy Europ)’. Poniżej średniej znajduje się też Dania.

Na koniec - jx>zycja w rankingu krajów azjatyckich. W badaniu CKS IKA bezwzględnym liderem był Hongkong, jedyny przedstawiciel kontynentu w tym studium. W analizowanym rankingu Hongkong znajduje się niewiele poniżej średniej, a wynik 24% jest o 12 pp wyższy. Trzy jx)zostale kraje azjatyckie reprezentujące Azję w badaniu PISA/OECD znajdują się zarów-no poniżej, jak i jx)wyżej średniej. Wydaje się, że ryzykowna teza oparta na pozycji Hongkongu w pierwszym badaniu nie znajduje ^twierdzenia. Systemy oświaty w krajach azjatyckich charakteryzują się przeciętnym poziomem segregacji międzyszkolnych.

Analizę różnic między rankingami zakończmy przyjrzeniem się wynikom polskim. Porównując oszacowania jx>ziomu międzyszkolnej segregacji ze w-zględu na SES rodziny pochodzenia ucznia dla Polski, widzimy znaczącą różnicę: 36% w CKS IEA w stosunku do 25% w badaniu PISA/OKCI) daje różnicę 11 pp. Jakie mogą być przyczyny tak dużej różnicy? Zgodnie z wcześniejszymi rozważaniami, w pierwszym rzędzie należy dopuścić artefakt - różnice w procedurze losow-ania sprawiają, że w- oszacowaniu dla szkól podstawowych zawarto część zróżnicowania SKS między oddziałami w szkole. Po drugie, badanie PISA/OECD w- 2003 roku objęło uczniów gimnazjów. Ponieważ reforma ustroju szkolnego w Polsce wprowadzona w 1999 roku miała za zadanie konsolidację sieci szkolnej, możliwe jest, że większe gimnazja słabiej odbijają zróżnicowanie

Rozdział 2. Poziom segregacji społecznych w polskiej oświacie

121

terytorialne niż mniejsze szkoły podstawowe. Choć należy pamiętać o wynikach badania segregacji międzyszkolnej, omawianych w poprzednim i>odrozdziale. Wskazywały one, że gimnazja są bardziej zróżnicowane ze względu na SES uczniów niż szkoły podstawowe. W związku z tym zaobserwowana 11-punktowa różnica poziomu segregacji wynika raczej z powodu różnic w schemacie losowania. Niezależnie od przyczyn należy odnotować znaczącą zmianę jjozycji Polski w rankingu - z grupy krajów o wysokim poziomie przechodzimy do grupy krajów o umiarkowanym poziomie międzyszkolnej segregacji SKS.

Przejdźmy teraz do analizy związków jłoziomu segregacji SKS z poziomem oraz zróżnicowaniem osiągnięć szkolnych. W analizie skupimy się na dwóch podstawowych parametrach rozkładu w badanych krajach: średniej arytmetycznej i odchyleniu s'nn-dardowemu. Pierwszy parametr jest wskaźnikiem |>oziomu kształcenia, drugi - zróżnicowania wyników.

Czy można przewidzieć charakter związku |>oziomu segregacji SKS z charakterystyką wyników kształcenia? W wypadku średniej wskaźnika osiągnięć szkolnych, mówiącej o poziomic kształcenia w danym systemie szkolnym, można postawić dwie opozycyjne hipotezy. Jeżeli wysoki poziom segregacji byłby pochodną siły rywalizacji i nacisku na wysokie osiągnięcia szkolne, należałoby prognozować wystąpienie pozytywnej korelacji - wysoki poziom segregacji szedłby w parze z wysokim średnim |>oziomem śrubowanym przez elitę najlepszych uczniów. W tej sytuacji segregacja prowadziłaby do większego zróżnicowania wyników, czyli wysokiego odchylenia standardowego. Natomiast gdyby segregacja była wynikiem głównie znacznego rozwarstwienia społecznego i ekonomicznego, znacznej sztywności struktur społecznych i niewielkiego znaczenia oświaty w mechanizmach alokacji sjiolecznej, można by przewidywać korelację ujemną - wysoki poziom segregacji szedłby w j>arzc z niskim poziomem osiągnięć i prawdopodobnie niewielkim zróżnicowaniem wyników.

Zanim sprawdzimy trafność naszych przewidywań, przyjrzyjmy się związkowi dwóch rozpatrywanych parametrów rozkładu. W CKS IKA współczynnik korelacji między średnią osiągnięć a odchyleniem standardowym wynosi r=0,77, p<0,05. Najniższą średnią, ale i najniższe odchylenie, obserwujemy w wypadku Kolumbii. Najwyższa średnia i wysokie odchylenie standardowe (3 |>ozycja na 28 krajów) charakteryzuje |>ol-ski system edukacyjny. Najwyższe z kolei odchylenie standardowe występuje w Hongkongu - tu też notujemy jjonndprzcciętną średnią (5 |>ozycja) wyników'. Z liniowego związku wyłamuje się znacząco jedynie system słowacki: dość wysokiej średniej (8 pozycja) towarzyszy niskie odchylenie standardowe (21 pozycja).

W badaniu PISA/OKCI) obserwujemy podobną, choć słabszą zależność. W tym wypadku współczynnik korelacji między średnią osiągnięć a odchyleniem standardowym wynosi r = 0,48, p<0,05. Najniższą średnią i jedno z najniższych odchyleń (88 pozycja na 41 krajów) obserwujemy w Tunezji. W Finlandii zanotowano najwyższy |x>-ziom osiągnięć, ale też i bardzo niski jaziom zróżnicowania (36 i>ozycja ze względu na odchylenie standardowe). Polska zajmuje 23 |>ozycję ze względu na średnią i 24 ze względu na odchylenie.

Istnienie znaczącej zależności między dwoma parametrami rozkładu wyników kształcenia jest dla naszych analiz ważne, ponieważ przestrzega przed jx>chopną interpretacją współczynników korelacji między nimi a poziomem segregacji. Ale ma też inne, lokalne, polskie znaczenie. Pozwólmy sobie na krótką dygresję.