75305 Image0003 (2)

72 1    Szkolą - segregacje - nierówności

Taki sposób zbierania informacji wprowadza dwojakiego rodzaju, trudne do oszacowania, źródła błędu. l'o pierwsze, ze względu na niewiedzę lub świadome przekłamanie uczniowie mogą podawać niezgodne z prawdą informacje. Po drugie, duży odsetek braku danych, prawdojjodobnic niclosowo powiązany z „prawdziwym” SES, też przyczynia się do powiększania błędu pomiaru (dla przykładu - w polskiej próbce udało się obliczyć wskaźnik SES dla około 89$ osób badanych). Czy można zatem uznać budowanie wskaźnika SES na tych informacjach za zasadne? Należy wskazać na dwa ważne argumenty z<7.

1.    Rozkłady procentowe deklarowanego przez resjx>ndentów poziomu wykształcenia rodziców dość dobrze pasują do niezależnych oszacowań tych rozkładów. Na przykład, wyższe wykształcenie matek zadeklarowało 18$ badanych (wśród tych, którzy odpowiedzieli na to pytanie). W badaniach reprezentatywnych uczniów klas trzecich gimnazjów w roku 2001 (I)olata 2002) na podstawie informacji pochodzących od nauczycieli analogiczny procent można oszacować na 16 punktów. Analogiczne ^równanie dla kategorii uyksztalcenie niepełne podstawowe i podstawowe wygląda następująco: 12$ i 10$. Widzimy, że prawdoj>odobnie zachodzi zjawisko niezbyt silnej polaryzacji, czyli trochę częściej są deklarowane kategorie skrajne. Zestawienie z danymi GUS l>ozwala też ustalić, że deklaracje w obrębie wyższych kategorii wykształcenia (|>onad zasadnicze zawodowe) są zawyżane.

2.    Korelacje między tak wskaźnikowaną zmienną SES a innymi zmiennymi (np. poziomem osiągnięć szkolnych) są zgodne z naszą wiedzą.

Można więc uznać, że deklaracje uczniów są wartościowym, choć obarczonym błędem źródłem informacji o SES rodziny ucznia.

Oddzielnym problemem jest uwzględnienie w zestawie zmiennych SES liczebności domowego księgozbioru. Czy można uznać tę zmienną za charakteryzującą status przypisany? Innymi słowy, czy zasobność biblioteczki jest obiektywną cechą środowiska rodzinnego dziecka, czy też może być wynikiem działań samego czternastolatka? Oczywiście nie można wykluczyć, że w pewnych sytuacjach to sam nastolatek z własnych zasobów kupuje książki. W tej sytuacji jest to bardziej element statusu osiąganego niż przypisanego. Sądzę jednak, że prawdopodobieństwo takich zdarzeń jest niewielkie, a liczebność księgozbioru dobrze odzwierciedla habitus rodziny (Tor* ney-Purta, Lehman, Oswald, Schulz 2001).

W końcu przejdźmy do samego sposobu obliczania wskaźnika SES. Najprostsza strategia jjolegalaby na prostym zsumowaniu trzech zmiennych: wskaźnika wykształcenia matki i ojca oraz liczebności domowej biblioteczki. Jednak daleko idące rozbieżności w rozkładach zmiennych w poszczególnych krajach, związane z obiektywnymi różnicami w strukturach sj>olecznych jak i z czynnikami artefaktualnymi, np. z niepo-równywalnością ustrojów szkolnych, trudnościami w tłumaczeniu kategorii itp. sprawiają, że konieczna jest procedura prowadząca do standaryzacji zmiennej SES w poszczególnych krajach. Zdecydowałem się użyć analizy głównych składowych z założoną jcdnoczynnikową strukturą. Zgodnie z rozwiązaniem czynnikowym dla danego kraju skalkulowano standaryzowany wskaźnik SES. Dzięki temu wskaźnik SES w każdym z analizowanych krajów ma te same parametry główne rozkładu, czyli średnią - zero i odchylenie standardowe - jeden.

Skala wiedzy obywatelskiej została skonstruowana na ]>odstawic modelu Rasha. Wskaźnikiem |>oziomu nierówności jest kwadrat współczynnika korelacji między

l.

Rozdział 1. Poziom nierówności edukacyjnych w jjolskiej oświacie

zmienną SES a wskaźnikiem wiedzy obywatelskiej. Przykładowo R² = 0,40 oznacza, że 40ft zmienności wskaźnika wiedzy można wyjaśnić przez zmienną SES.

Poniższa tabela pokazuje |>oziom nierówności w 28 krajach, które wzięły udział w badaniu. Kraje uporządkowano ze względu na nasilenie nierówności edukacyjnych ze względu na SES rodziny ucznia.

Nierówności

Wykres 1.7. Poziom nierówności edukacyjnych *«• względu na SES. Procent zróżnicowania osiągnięć

wyjaśniany przez wskaźnik SES

Obliczenia u lasnc na podstawie danych z CES IEA, 1999

Jak widzimy, najniższy poziom nierówności obserwujemy w 1 longkongu, najwyższy w Chile. Jak pamiętamy, Chile wyróżnia się rekordowo wysokim wskaźnikiem rozwar*