Image0031

128 Szkoła - segregacje - nierówności

wnętrznic zróżnicowanego ze względu na wyniki kształcenia niż dotychczasowe szkoły jxxIstnwowe. Ideał szkoły jednolitej wymaga, by to zróżnicowanie było jak najmniejsze. '!• pewnością pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu powinno być zmniejszenie segregacji międzyszkolnej na progu gimnazjum. Jak wyglądają fakty?

Zestawienie wartości wskaźników międzyszkolnej segregacji ze względu na wynik sprawdzianu jx> szkole podstawowej z poziomem zróżnicowania szkól podstawowych I>okazuje dwa interesujące procesy - alokacja uczniów ze szkól podstawowych do gimnazjów wiąże się w segmencie placówek wiejskich ze spadkiem zróżnicowania mię-dzyszkolnego, w segmencie szkól zlokalizowanych w dużych miastach obserwujemy wzrost zróżnicowania. Dla dwóch jx>zostalych segmentów systemu nie obserwujemy znaczących zmian. Oznacza to, że w przypadku szkól wiejskich przejście uczniów ze szkoły ixxlstawowej do gimnazjum oznacza „lepsze wymieszanie" dzieci o różnym poziomic uprzednich osiągnięć, natomiast w przypadku grupy placówek wielkomiejskich znaczącą segregację. Szanse spotkania się w jednej szkole ucznia słabego i dobrego w przypadku gimnazjum wiejskiego wzrastają, w przypadku gimnazjum zlokalizowanego w dużym mieście, spadają. Efekt ten dobrze zilustruje analiza wewnątrzszkolnc-go zróżnicowania uczniów w obrębie gimnazjum ze względu na wyniki sprawdzianu.

Odsetek gimnazjów, w których zróżnicowanie uczniów ze względu na wynik sprawdzianu jest niewielkie, jest zdecydowanie wyższy w miastach, szczególnie dużych. Pokazuje to poniższa tabela. Na podstawie rozkładu wartości odchylenia standardowego wyników sprawdzianu w danym gimnazjum w całej jx>pulacji szkól wyznaczono dwie wartości: 2. i 10. centyl. Ccntyle te przybrały wartość odj>owicdnio 2,5 pkt i 4,5 pkt odchylenia standardowego. W tabeli widzimy, jaki procent gimnazjów' dla danej lokalizacji charakteryzował się zróżnicowaniem wyników sprawdzianu niższym niż 2. oraz niższym niż 10. centyl zróżnicowania.

Tabola 2.5. Odsetki gimnazjów o zróżnicowaniu wyników na sprawdzianie odpowiadającym 2. i 10. centylowi w całej populacji gimnazjów z podziałem ze względu na

lokalizację

	Wieś	Małe miasto	Średnie miasto	Duże miasto
Odchylenie standardowe mniejsze niż 2,5 pkt	0,2%	1.3%	2,4%	6.7%
Odchylenie standardowe mniejsze niż 4,5 pkt	3,5%	5,3%	11,7%	27.4%

Choć odchylenie standardowe rezultatów sprawdzianu w niewielkim stopniu zależy od lokalizacji, to odsetek gimnazjów, w których zróżnicowanie poziomu uprzednich osiągnięć szkolnych jest bardzo niskie, jest radykalnie wyższy w gimnazjach miejskich. Jak pokazuje powyższa tabela, w dużych miastach jest około 27% gimnazjów, vv których odchylenie standardowe wynosi 4,5 pkt lub mniej, na wsi takich gimnazjów jost niespełna 4%. Gdy z analizy wykluczymy szkoły niepubliczne (oczywiście w gimnazjach niepublicznych średnie zróżnicowanie poziomu uczniów jest niższe, a są one Zlokalizowane głównie w dużych miastach), zależność utrzymuje się - w dużych miastach jest 18,9% takich gimnazjów, na wsi 3,2%.

Dane te pokazują, co kryje się za faktem, że wskaźnik segregacji międzyszkolnych w dużych miastach jest znacząco wyższy niż w segmencie gimnazjów wiejskich. Segregacje terytorialne oraz procesy selekcji i autosclekcji w dużych miastach prowadzą <lo tego, że skład uczniowski poszczególnych gimnazjów wielkomiejskich jest mniej zróżnicowany, wariancja międzyszkolna większa.

Podsumowując ten wątek analizy, możemy powiedzieć, że przejście szkoła podstawowa => gimnazjum przybliża jłodsystem oświaty wiejskiej do ideału szkoły jednolitej, w przypadku zaś grupy szkól zlokalizowanych w dużych miastach alokacja uczniów na tym progu szkolnym oddala ten |>odsystem od ideału szkoły jednolitej.

Przejdźmy do analizy segregacji wewnątrzszkolnej. Oszacowanie przeciętnego natężenia segregacji wcwnątrzszkolnych otrzymujemy ix>przez odjęcie od odsetka wariancji wyników sprawdzianu wyjaśnianej przez podział analizowanej grupy uczniów na oddziały klasowe procentu wariancji wyjaśnianej przez podział na szkoły. Jak widzimy, podział uczniów na oddziały klasowe powoduje, że nauka przebiega w jeszcze bardziej jednolitych, ze względu na uprzednie osiągnięcia szkolne, grupach, niż by to wynikało z segregacji międzyszkolnej. Przeciętnie wskaźnik segregacji wewnątrzszkolnej przybiera w przypadku gimnazjów wiejskich wartość około 4%, w wypadku (wzostalych segmentów około 10-11%. Ponieważ analiza dotyczy wszystkich gimnazjów, również jednooddzialowych, a tych jest zdecydowanie więcej na wsi, ocenę różnic w poziomic segregacji wewnątrzszkolnej między segmentami systemu wyróżnionymi ze względu na lokalizację placówki odłóżmy do kolejnego podrozdziału. Na razie pozostańmy przy konstatacji, że absolwenci szkól podstawowych Al) 2002 rozlokowani w gimnazjach i podzieleni tam na oddziały klasowe, kontynuowali naukę w grupach znacznie bardziej jednorodnych ze względu na uprzednie osiągnięcia szkolne, niż by to wynikało z rozkładu wyników sprawdzianu w całej i>oj>ulacji. W segmencie gimnazjów wiejskich podział na szkoły i klasy wyjaśnia łącznie trochę i>onad 10% zmienności wyników na sprawdzianie, w grupie gimnazjów znajdujących się w dużych miastach podział ten wyjaśnia blisko 2,5-krotnie większy odsetek - ponad 24% wariancji uprzednich osiągnięć.

Trzeci etap analizy to jwmiar zróżnicowania gimnazjów i oddziałów klasowych ze względu na wyniki na egzaminie gimnazjalnym w roku 2005. Upływają trzy lata; czy różnice ze względu na lokalizację szkoły zmalały, czy gimnazja są mniej zróżnicowane, niż by to wynikało z poziomu segregacji na progu szkoły? W końcu, na ile zróżnicowane są oddziały gimnazjów? Spójrzmy na kolejny schemat.