64373 Image0016

98 Szkoła - segregacje - nierówności

Segregacje społeczne w oświacie ze względu na SES

Analizę zaczynamy od segregacji społecznych ze względu na SES rodziny i>ocho-dzenia ucznia w szkołach podstawowych.

Segregacje społeczne ze względu na SES w szkole podstawowej

Procesom segregacji na progu szkoły podstawowej poświęcone są dwa studia B. Murawskiej. Pierwsze badanie (Murawska 2003) to diagnoza procesów segregacji sjx>łccznych w szkołach warszawskich. Została przeprowadzona na losowej próbce 38 podstawowych szkół publicznych. Celem tych badań było poznanie sj>osobu rekrutacji uczniów do klas pierwszych oraz procedur dzielenia uczniów na oddziały szkolne. Analizowano informacje uzyskane na podstawie ankiet i wywiadów od nauczycieli, dyrektorów szkół oraz rodziców.

Okazało się, że szkoły warszawskie znacząco różnią się między sobą pod względem wykształcenia rodziców uczniów. Poziom segregacji międzyszkolnej wynosi 7%, czyli szkoła jako zmienna niezależna wyjaśnia 7% zmienności wskaźnika SES (wskaźnik SES utworzony na podstawie informacji o wykształceniu rodziców uczniów). Na przykład, do szkoły o najbardziej korzystnym składzie społecznym uczęszcza 55% dzieci rodziców z wyższym wykształceniem i 10% dzieci rodziców z wykształceniem podstawowym i zawodowym, natomiast w szkole o najmniej korzystnym składzie społecznym analogiczne liczby wyglądają następująco: 13% i 35%. To zróżnicowanie składu społecznego może być efektem usytuowania szkoły, ale także procesów rekrutacji dzieci. Dane pokazują, że w Warszawie 25% pierwszoklasistów uczęszcza do szkoły poza rejonem. Z danych ankietowych wynika, żc rodzice z wyższym wykształceniem są w większym stopniu skłonni do poszukiwania dobrej szkoły dla swoich dzieci.

Przyjrzyjmy się teraz segregacji wcwnątrzszkolncj. Omawiane badania poknzują, że w około 20% szkól zróżnicowanie oddziałów klasowych ze względu na SES jest statystycznie znaczące, średnio wskaźnik segregacji wcwnątrzszkolncj wynosi 8%. Oznacza to, żc segregacja międzyszkolna wraz z podziałem uczniów na klasy sprawia, żc nauka szkolna przebiega w grupach znacznie bardziej homogenicznych ze względu na skład społeczny, niż by to wynikało ze zróżnicowania SES w całej próbce.

Drugie badanie (Murawska 2004) zostało przeprowadzone na próbce losowej 20 szkól miejskich i 10 wiejskich (w wypadku szkół wiejskich i>opulacja docelowa obejmowała tylko szkoły duże, ponad 240 uczniów). W przypadku szkól miejskich okazuje się, że szkoła jako zmienna niezależna wyjaśnia trochę ponad 6% wariancji wskaźnika SES, a w próbce szkół wiejskich - 4%.

Do szkół podstawowych w miastach chodzi 15% uczniów spoza rejonu, na wsi-4%. W mieście „bycie spoza rejonu” wiąże się z SES rodziny, ale nic jest to związek silny. 3yiko w dwóch szkołach miejskich przyjmowanie uczniów spoza rejonu istotnie poprawiło „rejonowy” skład społeczny uczniów. Na wsi brak związku między uczęszczaniem do szkoły jłoza rejonowej a SES rodziny. Fakty te oznaczają, że w miejskich szkołach podstawowych procesy rekrutacji w niewielkim stopniu przyczyniają się do

fi 99

Rozdział 2. Poziom segregacji społecznych w polskiej oświacie

efektu segregacji międzyszkolnych, a w wypadku dużych szkól wiejskich rekrutacja w ogóle nie wpływa na nasilenie tej segregacji.

Analiza segregacji wewnątrzszkolnej wykazała, że średnia wskaźnika segregacji SKS w szkołach miejskich wyniosła 10%, w szkołach wiejskich 4%. Efekty segregacji wcwnątrzszkolncj są istotne statystycznie w wypadku 8 szkól miejskich i żadnej wiejskiej. W szkolc-rckordzistcc efekt segregacji ze względu na SES rodziny ucznia wyniósł 40%.

Podsumowanie wyników analizy segregacji społecznych ze względu na SES rodziny pochodzenia ucznia w badaniu ogólnojwlskim przeprowadzonym przez Murawską zawiera poniższy schemat.

Podział na szkoły...

Wyjaśnia 4% SES

Pbdzial na klasy

Wyjaśnia średnio 4% SES

Uczniowie tui wsi*

{ Całkowita \	I\xizial wieś-miasto
/ zmienność |	wyjaśnia
I SES w populacji I	2% zmienności
\ uczniów J	SES

	_K		_K	Wyjaśnia średnio 10% SES
Uczniowie w mieście	Podział \ na szkoły... /	Wyjaśnia 6* SES	Podział na klasy y
			~v

Schomat 2.1. Nasilenie procesów segregacji SES na progu szkól podstawowych

Opracowanie własne na podstawie danych z badania Murawska (2004)

• duże szkoły - 10% populacji

Jak widzimy, cały rozpatrywany układ segrcgacyjny - podział miasto-wieś, segregacja międzyszkolna oraz segregacja wcwnątrzszkolna - wyjaśnia łącznic niewielki procent zmienności wskaźnika SES. Kaczej znacząco nic zmieni tego ustalenia fakt, żc oszacowanie wariancji międzygrupowej wieś-miasto jest z pewnością zaniżone ze względu na nicrcprczentatywność próby szkól wiejskich.

Podsumowując wyniki uzyskane w dwóch studiach Murawskiej (2003,2004), można powiedzieć, że na progu szkoły podstawowej segregacja międzyszkolna i wcwnątrzszkolna ze względu na SES rodziny j)ochodzcnia dziecka ujawniają się w niewielkim nasileniu. Segregacje wcwnątrzszkolnc są znacząco silniejsze w szkołach miejskich. Jednak jest to obraz modalny. Są szkoły podstawowe, szczególnie miejskie, gdzie segregacja wcwnątrzszkolna przybiera duże nasilenie.

Segregacje społeczne ze względu na SES w gimnazjach

Przejdźmy do badania dotyczącego procesów segregacji społecznych ze względu na SES rodziny pochodzenia ucznia w gimnazjach.