FizykaII19001

184

nów, jednę po drugiej, e<₂, /₂, i t. d. Jeżeli się pomiędzy rze-czonemi 6 dziurkami znajdują jeszcze inne otwory, z klapkami dla dobywania tonów podniesionych lub zniżonych, dis, fis .... wówczas można z tego instrumentu wydobywać wszystkie tony gamy chromatycznej przez dwie oktawy d_x i d_s, a nawet także inne wyższe jeszcze tony.

Inaczej nieco ma się z dobyciem i modulowaniem tonów w blaszanych narzędziach dętych, jak trąby, rogi, puzony i t. p. W tych wywołuje się drganie powietrza za pomocą tak zwanego munsztuku przez prędkie po sobie następujące zamykanie i otwieranie ust, które leżą w górnem wydrążeniu tegoż munsztuku i są zamknięte w stanie spoczynku. Wskutek ciśnienia powietrza, zebranego w gębie trębacza, otwierają się one, a silny prąd jego wpada do środka dętego narzędzia. Skoro zaś tym sposobem część powietrza wydobędzie się z gęby, zamykają się usta znowu, bo prężność powietrza w gębie stała się mniejszą. Wtrąciwszy znowu trochę powietrza z płuc do gęby, rośnie prężność jego tamże, wskutek czego ta sama czynność ust, co za. pierwszym razem, ciągle się powtarza. Prąd powietrza, w ten sposób przerywany, tworzy stojące drgania w powietrzu, zawartem w rurze, a te drgania wydają tony. Ten rodzaj dętych instrumentów przeznaczony jest do wydawania wielkiej ilości tonów. Dla tego mają one bardzo znaczną długość, a szerokość ich otworu jest niewielka; albowiem doświadczenie okazało, że piszczałki w takim razie wydają łatwiej swoje tony harmonijne, a wyższe ich tony bliżej siebie leżą. Dla wydobywania tych rozmaitych wyższych tonów musi grający na nich zmieniać moc prądu powietrza, a tem samem chyżość, z jaką otwieranie i zamykanie ust po sobie następuje. Im mocniejsze jest ciśnienie powietrza, tern prędzej następują po sobie pojedyncze uderzenia i tem wyższy ton harmonijny dobywa się z narzędzia Cała sztuka muzykanta polega tu na pewności zręcznego zmieniania tego ciśnienia, stosownie do potrzeby dobycia odpowiedniego tonu.

Dźwięki tych instrumentów ograniczają się naturalnie na harmonijnych tonach tonu zasadniczego, z których wszelako nie wszystkie są używane w muzyce. Ażeby te nieco wyższe tony otrzymać, zastosowuje się tu ten sam sposób strojenia, co przy otwartych piszczałkach, t. j. przemienia się je podczas za-