kem25

Bur

50

Vikingar i \mterled, Holger Arbman, Marteen Stenbcrgcr, Siockholm. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Rcpr. I,. Berowski/Agencja Archiwum

Drewniana plansza do gry zwanej hnefatafl

dziecka. Któregoś dnia opuścił rodzinną wyspę i udał się do Norwegii, ale za swoje występki został wkrótce zmuszony przez króla Haralda Pięknowłosego do zdobycia szachownicy należącej do „władcy zaświatów'’ Dofriego (Dofri), żyjącego we wnętrzu góry również zwanej Dofri. Gościnnie przyjęty przez olbrzyma całą zimę spędził w jego skalnym domostwie romansując z córką gospodarza. Wiosną otrzymał od dziewczyny wymaganą szachownicę i jednocześnie dowiedział się, że zostanie ojcem. Zawarł wtedy z kochanką umowę, że jeśli na świat przyjdzie córka, to zatrzymają matka, jeśli zaś narodzi się chłopiec, to rodzicielka odeśle go ojcu. Po dwunastu latach przed Bu-im stanął niejaki Jokul (Jąkali) utrzymujący, że jest jego synem. Bu i nie tylko nie dał wiary zapewnieniom przybysza, ale nadto

jął domagać się pojedynku mającego dowieść deklarowanego pokrewieństwa. Na nic zdały się protesty młodzieńca i ostatecznie Bui padł z ręki własnego syna.

Tradycja o Buim w jednym fragmencie jest zdegradowanym do poziomu baśniowego wariantem rodzimego mitu o pobycie —> Odina w jaskini góry Hnitbjórg (Hnitbjąrg - „Zderzające Się Skały”), gdzie bóg uwiódł olbrzymkę -» Gunnlod i /dobył Miód Poezji (—> Skaldamjód), w drugjm zaś stanowi lokalną wersję szeroko znanego motywu o śmiertelnym pojedynku ojca z synem (czasem nierozpoznanym): wedle Księgi królewskie] Ferdousiego w takich właśnie okolicznościach Rustam zabił Suhraba, vve-d ług i r 1 a n dzkiej „ sag i ” Śmierć jedynego syna Aife- Cuchulainn Connlę, a w staroruskiej bylinie IIja Muromiec Sokolniczka. U południowych Germanów motyw walki ojca i syna wykorzystała Pieśń o llildebrandńe powstała ok. 800 r.: jakkolwiek opowieść urywa się w momencie najbardziej nas interesującym, to można z pewnością przyjąć, że Hildebrand zabił swojego zapalczywego syna Hadubranda. W ujęciu północno-germańskim motyw uległ odwróceniu, bowiem to nie ojciec uśmiercił syna, ale syn ojca i to na dodatek wbrew własnej woli, co przypomina mimowolne ojcobójstwo Edypa, Telegonosa, a nawet Judasza (zgodnie z jego fikcyjną biografią znaną ze średniowiecznych apokryfów).

BUR: zob. Bor.

BURI (Buri - „Rodzic”), piękny praprzodek bogów (—> Asów), którego z bryły słonego lodu w ciągu trzech dni wylizała pra-krowa-olbrzymka -> Audumla: pierwszego dnia ukazały się włosy, drugiego - głowa, trzeciego zaś - reszta ciała. Posługując się magicznym zaklęciem Buri powołał do życia —> Bora.

BURISLAF (Burisldfr), według Sagi o Olafie Tryggwasonie stary i pogański król Wen-dów (Vindakonungr), czyli Słowian pomorskich. Irzy swoje córki wydał za sławnych

Normanów: Geirę za Olafa Tryggwasona (miało to nastąpić na początku lat siedemdziesiątych X w.; Olaf panował w latach 995-1000), Aslrid za Sigwaldiego, jarla wolińskich wikingów (Jómsuikingar, Jam - „Wolin"), i Gunnhild za Swena Widłobrodego, króla duńskiego (ok. 986-1014). Sarn zamierzał poślubić Thyri, córkę Haralda Sinozę-bego i siostrę Swena, ale dziewczyna nie chciała starca, a na dodatek poganina. Ostatecznie przymuszona do małżeństwa zbiegła po siedmiu dniach od Burislafa i znalazła schronienie w Norwegii, u Olafa Tryggwasona, wówczas już owdowiałego po śmierci Geiry, i została jego żoną.

Zredukowany do koneksji rodzinnych „biogram” Burislafa jest niewątpliwie fikcją, ale wobec samego bohatera poszukuje się historycznego prototypu. Według przypuszczeń badaczy mógłby nim być albo Bolesław Chrobry (może dodatkowo pomieszany z Mieszkiem 1), albo zachodniopomorski książę Bogusław I (zm. w 1187 r.). Nie jest wykluczone, że w całej tej tradycji pobrzmiewa jakieś odległe echo rzeczywistych związków rodzinnych pierwszych Piastów z władcami normańskimi: domniemana córka Mieszka, Świętosława (zm. po roku 1014), była żoną najpierw Erika Zwycięskiego, a później Swena Widłobrodego; w tym drugim małżeństwie urodziła Kami ta Wielkiego (995-1035). Na Północy znano ją jako Sigrid o przydomku stornióa („Dumna").

BYGGWIR i BeYLA (Byggmr i Beyla), znani tylko ze staroeddaicznej Kłótni Lokiego małżonkowie, para służących —> Freya usługujących gościom na uczcie wydanej przez pana mórz —> Agira. Byggwir mełł zboże, Beyla zaś była dojarką albo piekarką, czy leż kobietą wyrabiającą ciasto (deigja). Pożyteczność wykonywanych przez nich prac nie powstrzymała —> Lokiego przed krytyką działalności Byggwira i lekceważeniem niskiego stanu Beyli.

Imię Beyla łączono zwykle z beyla - „bób” albo bania - „krowa ", ostatnio wskazano jednak na możliwość wyprowadzenia go z by - „pszczoła” z deminutywnym (zdrobniającym) przyrostkiem -la (z *-j/o), więc znaczyłoby „Pszczółka”. Z kolei imię jej małżonka kojarzono z bygg- „jęczmień”, choć właściwie bygguir znaczy „mieszkaniec [czegoś por. złożenia typu jard-bygguir - „mieszkaniec posiadłości ziemskiej ”. Naj prawdopodobniej mamy tu do czynienia z echem ironicznej, jak na Lokiego przystało, gry słów * Bygguir-bygg- „Mieszkaniec [Ziarna] Jęczmienia”. W tekście Byggwir sam siebie określił słowem bradr („wesoły, zwinny”), pokrewnym wyrazowi brugga („warzyć piwo”). Zważywszy że pszczoła kojarzy się z miodem, a jęczmień to podstawowy artykuł piwowarski, Agir zaś wydał przyjęcie po zdobyciu przez —> Thora i —> Pyra stosownego warnika (zob. Hyrnir) - wydaje się możliwe, iż para służących, pierwotnie ważne bóstwa, związana była z produkcją spirytualiów (piwa i pitnego miodu) na sakralne uczty.

G. Dumezil, Deux pelits diewc scandinaves: Bygguir et Beyla, „La nouvelle Clio" 1952, 3 (przekład angielski: Two Minor Scandinauian Gods: Bygguir and Beyla, [w:] Gods of the Ancient Northmen, Berkeley--Los Angeles-London 1973).

BYLEIST (Byleistr), bliżej nieznany olbrzym (burzy?), syn —> Farbautiego i —» Laufeyi, brat —> Lokiego i —> Helblindiego.

Istnieje kilka propozycji rozumienia imienia olbrzyma, np. „Trąba Powietrzna ze Wschodu”, „Burzonogi”, „Idący przez Pola” albo „Kulawy”; wysuwano też sugestie, że odnosi się ono do —> Odina jako szybkonogiego boga burzy, a nawet uznawano je za wariant zaczerpniętych z tradycji chrześcijańskiej imion Belzebub i Belial. Żadna z tych propozycji nie jest wystarczająco przekonująca.

BYLGJA (Bylgja - „Fala”), jedna z —> córek Ran, znana z Młodszej Eddy (Język- poezji) Snor r iego St u r 1 u sona.

CÓRKI RAN (Ranars dcetr), dziewięć córek-olbrzymek małżeńskiej pary władającej morzami, —» Agira i —» Ran, uosobione fale morskie. Według Wieszczby wólwy krótkiej były to: Angeyja, Atla, Eistla, Eyrgjafa, Gjalp, Greip, Imd, Jarnsaksa