kem12

Alfadir 24

Magyarorszagi Viking Metek. Pcut Paulsen, Biulapcst 1933.

Ze zbiorów biblioteki Mu/euui Archeologicznego w Poznaniu. Repr. I.. Borowski/Agencja Archiwum

Srebrny puchar z Jelling (Dania)

Uppsali, a władza nad Szwecją przypadła synom Yngwiego - joru udowi i Trikowi. Byli oni wówczas jeszcze dziećmi, więc regentem został syn Alfa —> I Iugleik.

M i to logiczny m ot y w 1) rat: i -a n t ag< >ni$t ów jest niezwy kle archaiczny i najpewniej poc hodzi z czasów praindoeuropejskiego dualistycznego społeczeństwa (por. Ahuramazdę i Arymana u Irańczyków, Aj gy pi osa i Da-naosa oraz Akrisjosa i Projtosa u Greków, Romulusa i Remusa u Rzymian). Nawet w późniejszych braterskich parach sojuszniczych przetrwały ślady dawnej opozycyjności (Kastor i Polydeukes u Greków, Uryzmag i I lamyc u Osetyńczyków, Nakula i Sahade-wa u Indoariów; zob. Hamdir i Sórli). Mito-logem ten często uzupełniany był motywem kazirodczej zdrady (później, w warunkach „wysokiego heroizmu”, domniemanej zdrady) małżeńskiej (por. trójkąt Atreus-Aerope--Tyestes u (i reków i „uszlachetniony” wariant z eposu osetyńskiego: Ahsartag-Dzerassa--Ahsar). Być może starsze wersje mitu o Alfie i Yngwim zawierały motyw rzeczywistej zdrady małżeńskiej: cytowany przez Snorrie-go skald Thjodolfz I Iwinu w prost pow iadał, że do bratobójstwa doszło z powodu Bery.

ALFADIR (Alfadir - „Wszechojciec”), najważniejszy z rozlicznych przydomków —» Odina, występujący też w formie Allfódr (Allfqór). Wedle Młodszej Eddy (Omamienie Gyl fiego) Alfadir było pierwszym z dwunastu imion boga najwyższego (tj. Odina); pozostałe to Biflindi (Biflindi- „Potrząsający Tarczą”), Tjólnir (Fjąlnir - „Wielokształtny”), Herjan (Herjann - „Wódz Wojska”), 11 ni kar (Hnikarr - „Siewca Waśni”), Hnikud (Hnń kudr - „Siewca Waśni”), Jalk (JaIkr), Omi (Orni - „Krzyczący”), Oski (Oski - „Bóg Życzeń”), Swidrir (Srńdrir- „Zmienny”?), Swi-dur albo Swidud (Svidurr, Smduór - „Zmienny”?) i Widrir (Viórir). W ujęciu Snorriego Odin-Alfadir po części upodobnił się do Boga chrześcijańskiego: wbrew starej tradycji (zob. kosmogonia) w Omamieniu Gylfiego powiada się, że „stworzył on niebo i ziemię, i powietrze, i wszystko co do nich należy”.

W patriarchalnej kulturze indoeuropej-skiej bóg nieba (bć)g-niebo; ie. *deium) regularnie uważany był za (wszech)ojca, jak indo-aryjski Djaus pitar, grecki Zeus pater, rzymski Dies piter (Jupiter, Jowisz), umbryjski Jupater, iliryjski Deipatyros, bityński Zeus papas (Zeus pappos), luwijski Ti waz tatisz, palajski l i jaz papaz, łotewski Debess tevs.

AlFHEIM (Alfheimr- „Domostwo Allów”), położona między niebem a ziemią kraina —» alfów (ściślej: jasnych alfów), być może pierwotnie część —> Wanaheimu, a później —> Asgardu. Nad Alfheimem panował —> Frey, który władzę tę otrzymał od bogów (tj. najpewniej —» Wanów) „gdy pierwszy ząbek mu wyrósł” (zwyczajowe podarunki z tej okazji zwano iannfe).

Wedle Młodszej Eddy ((Mamienie Gylfiego) jasne alfy zamieszkiwały —> Widblain, trzecie niebo (zob. też Gimle).

AlFRIG (Alfńgg), karzeł (zob. karły), jeden z —> Brisingów.

AlfRÓDULL: zob. Sol.

ALFY (ialfar.; l.p. dlfr), łączone z płodnością i wzrastaniem jaśniejsze od słońca duchy zamieszkujące —> Alfheim, a wedle innej wersji (Młodsze/ Edda) —> Gimle. Można przypuszczać, że podlegał)' —» Wanom, którzy władzę nad nimi oddali —> Freyowi; zapewne z tego powodu zwykle alfy przeciwstawia się

Asom, choć w opozycji tej nic ma śladu konfliktów. Niegdyś karzeł (zob. karły) —> Thjodrórir swoją magiczną pieśnią przepowiedział alfom powodzenie (zob. magia). Duchy posługiwały się charakterystycznym, egzaltowanym językiem, co różniło je od ludzi, Asów, Wanów, karłów i —»Jólunów: np. ziemię nazywał)' „zieleniejącą" (gróamli), niebo - „pięknym dachem” (fagmmfr), księżyc - „licznikiem lat” (drtala), słońce - „pięknym kołem” (fagrafwel) itp. Zob. też Alwis.

W Młodszej Eddzieobok jasnych alfów (//as dl/ar) wspomina się też alfy ciemne (svartr dl far), istoty żyjące pod ziemią i czarniejsze od smoły (prawdopodobnie ich władcą był —> Wólund). Po chrystianizacji całkiem pomieszano je ze sobą, przy czym alfy ciemne zwykle trudno oddzielić od karłów.

Kult jasnych alfów miał charakter prywatny, domowy i najprawdopodobniej odnosił się do zmarłych przodków. Ofiarę ku ich czci (dlfablót) składano zimą (pierwotnie 12-•15 grudnia), zapewne podczas święta/// (pochodzenie słowa nie jest znane). Okres /// uznawano za czas szczególnie wzmożonej i wrogiej człowiekowi aktywności złych mocy (zob. I leciin; Lusse) łączonych z ciemnością, nocą, księżycem i płodnością. Po zmianie wiary mianem///zaczęto określać święto Bożego Narodzenia (por. stang. geol, ang. Yale), a na Islandii pojawiła się zupełnie nowa legenda o pochodzeniu alfów. Opowiadano, że Ewa myła kiedyś swoje dzieci w jakimś źródle, gdy nagle została wezwana przez Boga. Przestraszona ukryła potomstwo jeszcze nie obmyte, Pan zaś zdecydował, że to, co przed Nim „zostało ukryte, ukryte będzie także przed ludźmi" i ową „nieczystą” gromadkę przemienił w istoty niewidzialne. Przed potopem zamknął je w jaskini, a po potopie z nich zrodziły się alfy i wszystkie inne nadnaturalne byty.

Według duńskich wierzeń ludowych alfy zamieszkują wnętrza wzgórz (kurhanów) albo swoje samodzielne, podziemne państwa, lak czy inaczej są to miejsca pełne jasności (od niezliczonych świec lub ogromu złota i drogich kamieni), bogactwa i muzyki. Norwescy pasterze twierdzą, że muzykę alfów można usłyszeć w górach. Ponoć dobrze znają pewien rodzaj alfiej muzyki tanecznej, ale boją się ją grać, bo wszystko - ludzi, zwierzęta i skały - wprawia w tan, który trwać będzie dopóty, dopóki grajek nie domyśli się, że utwór należy wreszcie wykonać od końca do początku. Mimo miłości do muzyki alfy lękają się dźwięku dzwonów i uderzeń w bębny, bo pierwsze kojarzą ze zwycięstwem nowej religii, drugie zaś z grzmotem piorunów, największym dla nich zagrożeniem.

Wśród ludów germańskich szczególnie mocno utrwaliła się wiara w alfy wodne zwane niksami (stang. nocor, ang. nix, stwniem. nicchus, niłdnis, śrwniem. nickes, niem. Nix(e), norw. nokk, szw. ndck, hol. nikker.; wszystkie prawdopodobnie z ie. *neig“'- „kąpać, myć”). Lokalnie występują pod innymi nazwami, np. szwedzki niks rzeczny zwie się stromkarl (dosł. „rzeczny człowiek”), norweski zaś niks żyjący w wodospadzie to fasegrim („duch wodospadu”).

Pochodzenie stisl. dljr (także stang. alf stsaks. i śrdniem. alf, stwniem. alb, śrwniem. alp, śrhol. elf) nie jest jasne. Od XVIII w., dzięki romantykom, upowszechniła się w Europie forma elf(e) wzięta z Szekspira.

ALI (Ali), inne imię (wariant imienia) Wa-lego (zob. Wali¹; Wali-).

AlÓF (Atyf), córka swafskiego (szwabskie-go) jarla (zob. Jarl) Franmara, przyjaciółka —> Sigrlinn (także —> walkyria?), wraz z nią strzeżona przez ptaka-olbrzyma, być może demona w postaci gigantycznego ptaka. Strażnika zabił —> Atli¹, uwolnił dziewczyny i poślubił Alóf.

AlRIK, AlREK: zob. Erik i Alrik.

ALSWID: zob. Arwak i Alswid.

ALWALDI (;Alvaldi - „Wszechmocny"), niezmiernie bogaty olbrzym z północy (zob. Jotu nowie), ojciec Idiego, Ganga i —» Thja-ziego. Po jego śmierci synowie postanowili