18336 kem108

214

Ud, Unn

Magyarorszagi Viking leletek, Peter Paulsen, Budapcst 1933. Ze zniorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, kepi . L. Berowski/Agencja Archiwum

Miecz wikiński /. Budapesztu (Węgry)

Gotów w przeciwieństwie do Gotów wschodnich, tj. Greutungów (Grautungów, Gru-tungów, mniej więcej „Polan*’; por. stnord. grjót - „gruda, żwir, piasek”); te etniczne nazwy powstały w okresie zajmowania przez Gotów terenów nadczarnomorskich, a od końca IV w. przeszły do poezji epickiej zastąpione przez nowe etnikony: Wezjowie (Ter-wingowie) i Ostrogoci („Wschodni Goci”, Greutungowie); pierwszą z tych nazw dla „geograficznej symetrii” Kasjodor „poprawił” na Wezegoci (Wizygoci, „Zachodni Goci”).

I. Szarowolskij, Skazani je o miecze Tjurfingie, Kijew 1906.

UD, UNN (U dr, Unnr- „Fala”), jedna z —> córek Ran, znana z Młodszej Eddy (Język poezji) Snorriego Sturlusona.

UKOLNIR, OkOLNIR (Ukólnir, Ókólnir - „Niestygnący”?), niebiański obszar, na którym znajdował się pałac —» Brimir².

ULF (Ulfr- „Wilk”), i nne imię —» Fenrira świadczące, że był on wilkiem (potworem,

może również zbrodniarzem) par excellen.ee (zob. zwierzęta).

ULFRUN (Uifrun- „Wilcza Runa"; zob. runy), jedna z —» córek Ran, znana z Wieszcz• by wólwy krótkiej.

Ull, UlLIN (Ułlr, Ullimi), jeden z —> Asów, piękny syn —> Sif i pasierb -» I hora (stąd jego poetyckie określenie Ullar mdgr albo U lis mdgr - „ojczym Lila”; prawdziwy ojciec Ulla nie jest znany), najlepszy tar-czownik, łucznik i narciarz zwany „Asem/ /bogiem tarczy” (skjaldardss), „Asem/bo-giem łuku” (boga-ass) i „Asem/bogiem nart” (ąndurdss), rybak, myśliwy i wzywany przed pojedynkami znawca wojennego rzemiosła (por. kenningi oznaczające tarczę: Ullar skip lub Ullar kjóll - „okręt Ulla", Ullar askr - „jesion Ulla”). W boskiej siedzibie, —» Asgardzie, zajmował własny pałac o nazwie —» Ydalir. O ile można sądzić z nielicznych i nader powściągliwych uwag w Eddziepoetyckiej, patronował najrozmaitszym ważnym szczegółom ludzkiego żywota, do których należało m.in. rozpalanie ognia łub składanie przysiąg na (nara-mienny?) pierścień boga (at hringi Ullar).

Ulla pojmowano jako męski i opozycyjny odpowiednik —> Skadi, wraz / którą miałby

Yikingeminnn i Vest-Europą, Haakon Shetlłng, Oslo 1933. Zr zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Repr. L. Berowski/Agencja Archiwum

Złoty pierścień naramienny z S/.et landów tworzyć parę przypominającą greckie rodzeństwo, Apollona i Artemidę („jasny” i „ciemny" Księżyc). Inna propozycja, oparta na studiach nad teoforyczną onomastyką, uznawała go za norwesko-szwedzki dublet czczonego głównie w Danii —»Tyra. Swoistym wariantem tego ujęcia są wyniki ostatnich badań, które zmierzają do łączenia Ulla z —» Odinem w boską parę władców zwierzchnich (pierwsza funkcja w in-doeuropejskim systemie trzech funkcji społeczno-religijnych); zwraca się m.in. uwagę na paralelizm imion utworzonych za pomocą tego samego sufiksu -inm Ódinn / ódr („poezja”), Ullinn z zuó/j („pieśń”) z jednakowym, demonicznym zabarwieniem podstaw słowotwórczych; dotąd uważano, że jeśli teonim ma związek z goc. wulpus, to znaczy „Jasność”, „Sława”, „Świetność”.

Sakso Gramatyk w Czynach Duńczyków opowiada o Ollerze (Ollerus; Uli), znawcy -> magii, że pod nieobecność Othina (Ot/ii-tius,; Odin) przejął jego władzę najwyższą (w Bizancjum!) i przywłaszczył sobie małżonkę nieobecnego, —> Frigg. Zob. też Wili i We; Mitothyn.

UPPSALA (stszw. Uppsala; stnorw./stisl. Uppsalir), wielki ośrodek religijny w Upp-Iandzie (Szwecja), nad północną odnogą jeziora Melar (zapewne dzisiejsza Stara Uppsala, Gamla Uppsala), od V w. centrum polityczne Swejów (Szwedów). Wedle euhe-meryzującego przekazu Sagi o Ynglingach —> Frey ustanowił w tym miejscu swoją stolicę, siedzibę następców, Ynglingów (zob. Yngwi¹). Z całego państwa spływały tu daniny, tworząc sławne „uppsalskie bogactwo” (uppsalaauór), majątek swejskich (szwedzkich) konungów; w rzeczywistości w jego skład wchodziły przede wszystkim rozrzucone po kraju posiadłości ziemskie i stada bydła. W swoim grodzie fundator wzniósł „wielki chram”, o którym Adam z Bremy około 1070 r. pisał obszernie w Dziejach biskupów hamburskich nazywając go Ubsola. Świątynia zlokalizowana została na niewielkiej równinie amfiteatralnie otoczonej wzgórzami. Wokół przybytku, na wysokości dachu, biegł złoty łańcuch rzucający blask z dala widoczny. W pobliżu rosło ogromne i wiecznie zielone drzewo (por. Yggdrasil), ale nikt nie znał jego gatunku (cuius illa generis est, nenio scit). Gdzieś w pobliżu biło źródło, w którym topiono ludzi, a z zachowania zwłok wróżono: za dobry omen uchodziło, jeśli woda nie wyrzucała topielca.

Cała świątynia ozdobiona była złotem, a w jej wnętrzu stały posągi trzech bogów, mianowicie —> Thora, Wodana (—> Odina) i Frikko (Freya). Każdy z nich miał swoich kapłanów, we właściwym czasie składających stosowne ofiary. Za najpotężniejszego uchodził Thor i jego statua (skurógoó, skur-guó) znajdowała się pośrodku. Bóg, podobnie jak rzymski Jowisz, przedstawiony był z berłem (tj. chyba —> M joli ni rem) w dłoni. Władał zjawiskami atmosferycznymi i z tej racji również plonami, więc ofiarami dla niego próbowano odwrócić głód i zarazę. Wodan odziany był w pancerz, jak Mars. Panował nad wojownikami i „darzył ludzi męstwem w obliczu wrogów” (homini mini-strat yirtutem contra inimicos), ofiarami zaś czczono go w razie nadciągającej wojny. Na koniec Frikko, wyobrażony „z olbrzymim fali lisem” (cum ingenti priapo), dawał śmiertelnikom „pokój i rozkosz” (pacem nolupta temque) i odbierał ofiary z okazji zawieranych związków małżeńskich.

Niezależnie od tych doraźnych aktów sakralnych, co dziewięć lat, podczas wiosennej równonocy (wedle Sagi o Olafie Świętym w miesiącu gól, który przypadał na drugą połowę lutego i pierwszą marca), urządzano w Uppsali wielką, ogólnonarodową, d z. i e w i ęc i o d n i c>wą ceremonię o f i a r n i czą (według przywołanej sagi - za pokój i nieustanne zwycięstwa władcy). Do uczestnictwa w uroczystości zobowiązani byli wszyscy mieszkańcy kraju, choć wyznawcy chrześcijaństwa mogli się od niej wykupić. Przy akompaniamencie żałobnych i nieprzyzwoitych pieśni, które - zdaniem kronikarza - „lepiej przemilczeć”, w krwawej ofierze przebłagalnej składano wówczas dziewięciu mężczyzn i po tyleż sztuk