kem35

Freyja 70

Freyja 70

Z archiwum autora

Freyja dosiadająca kota. Malowidło z katedry w Szlezwiku (Niemcy)

FREYJA (Freyja - „Pani”), urodzona w —> Noa-nmię piękna córka —> Njórda (Njardar dóttir) i jego siostry (Nerthus, —> Njórun?), pasierbica —> Skadi, siostra —» Freya, najsławniejsza / bogiń głównie z racji swojej łaskawości dla ludzi; dlatego od jej jakoby imienia szlachetne kobiety określano dostojnymi słowami fni, frua - „pani” oraz husfreyja - „pani domu, żona”. Pochodziła z rodu —> Wanów (stąd przydomek Vanabrudr- „Kobiela Wanów”), ale po ich wojnie z —» Asami (zob. wojna Asów z Wanami) znalazła się w —> Asgai dzie, najpewniej z powodu ówczesnego miłosnego związku, może małżeństwa, z własnym bratem, bo żaden tekst nie nazywa jej zakładniczką. Zdobyła znaczącą pozycję w nowym środowisku i zaczęto liczyć ją do —> Asynij. Jako „pani pięknych pól” władała uprawami, a nadto patronowała miłości i sama kochała się w miłosnych pieśniach. Była prorokinią i biegłą znawczynią czarów (seićr), w które wtajemniczyła —» Odina (zob. magia); stąd złośliwie nazywano ją czarownicą (fordceda). W Asgardzie zamieszkiwała pałac -» Sess-rumnir nazywany też Folkwangiem, gdzie przebywała również połowa należnych jej poległych w boju wojowników, —> einherjów. Ponieważ Asowie nie tolerowali seksualnych stosunków między najbliższymi krewnymi,

wyszła za —> Oda i urodziła mu dwie córki —» Hnoss i —» Gerserni. Błądziła po ziem; w poszukiwaniu męża, albo jego długotrw* łą nieobecność opłakiwała złotymi łzami, leo nie dochowała mu wierności: podczas uczt-, wydanej przez pana mórz —> Agira, zł ośli w, —> Loki zarzucił jej, że była kochanką wszyst. kich zgromadzonych przy stole Asów i (ja. snych) —» alfów. Ponadto dla zdobycia arcy. dzieła sztuki jubilerskiej, —> Brismgamcnu, oddała się czterem —» Brisingoth, z 1 udzi upodobała sobie młodego —> Ottara¹ i sta nowiła niezrównany obiekt pożądania olbrzymów (zob. Thrym; Swad i 1 tar i). Występowała ozdobiona Brisingamenem i do nie] należała też umożliwiająca latanie (i odmładzająca?) cudowna szata z sokolich piór (czasem strój ten uznawano za własność —> Frigg), ale zwykłym środkiem lokomocji bogini był złoty dzik —»I Iildiswini lub wóz zaprzężony w parę kotów (kettir, l.p. kqtlr, pierwotnie były to zapewne gronostaje), które uznawano za zwierzęta demoniczne oraz łączono z czarnoksięstwem i lubieżnością. Jej los, podobnie jak los wszystkich innych bogiń, podczas i po —> Ragnaróku nie jest znany, co najpewniej znaczy, że zginęła w pożarze świata (zob. Surt).

Wedle euhemeryzującej Sagi o Ynglh gach Freyja żyła na ziemi najdłużej z bogó" i po śmierci Freya jej przypadło w udziale składanie ofiar, tzn. została najwyższą ka-płan ką (hlótgydja).

Freyję znano także pod kilkoma innym' imionami: Skjólf (Skjąlf), —> Wanadiś —> Wanagod, —> Mardoll, —> Horn, —» Gef' i —> Syr.

Niezwykle interesujący jest przekaż o dysponowaniu przez Freyję połową —> einherjów. Saga o Olafie Tryggwasonie powiach że wśród potężnych konungów /. X wiek panował zwyczaj, że „połowę drużyny ła żona konunga” zobowiązana do utr/^v mywania wojów z własnych środków, ptf' czym informacja ta odnosi się persona-nie do małżonki „konunga” W^aldimaF (Waldainara), władcy Gardariki (Garda „Ruś”), tj. kniazia Włodzimierza Świat*¹ sławicza (980-1015). Niemniej zagadką p^tr zostaje, dlaczego Freyja a nie Frigg panowała nad połową einherjów, chyba że przyjmiemy, iż w pierwszej /. bogiń widziano hipostazę drugiej, albo że boginie całkim ze sobą pomieszano.

H. Celander, Froja och fruhttrdden, „Arkiv {'(ii nordisk filologi" 1944, 59.

FRIDLEIF: zob. Leif.

FRIGG (frigg - „Ukochana’), najwyższa bogini nazywana także —> Hlin-, córka -4 Fjorgynna¹, małżonka —> Odina, matka -4 Baldra i —» Hóda, mądra i dobrotliwa patronka małżeństwa, porodów^r i ogniska domowego, znawczyni ludzkich losów, których jednak nie ujawniała. W siedzibie bogów, —> Asgardzie, zajmowała pałac zwany -4 Fensalir. Czasem uważano ją za właścicielkę cudownej, umożliwiającej latanie (i odmładzającej?) szaty z sokolich piór (strój ten zwykle przypisywano —> Freyji). Podczas którejś nadmiernie się przeciągającej dalekiej wyprawy męża została wspólną żoną własnych szwagrów, —» Wilego i We (zob. też Mitothyn; Uli), którzy zwrócili ją jednak Odinowi po jego powrocie.•Śmierć Baldra pogrążyła Frigg w głębokiej żałobie, drugim zaś powodem jej smutku będzie śmierć męża podczas —> Ragnaróku.

U Germanów południowych Frigg znana była jako Frige (u Anglówj i Frija (Frtja

-    „Ukochana”; por. śrłac. Frea w tradycji Longobardów' wedle Paw ła Diakona w 1 księdze Historii Longobardów). Od jej imienia pochodzą germańskie nazwy piątego dnia tygodnia: stisl• frjdda.gr, norw. i szw. fredag, stang. frigedceg, ang. Friday, stwniem./nTz-taCy fńjetag, śrwniem. vnlac, niem. Freitag, stfryz. frigrndei, hol. mijdag- „piątek”, cłosł. „ d z i e ń Fr i gg/ Fr i ge/ Fr i j i ”. N a pe w 11 o świadczy to o dawanym kojarzeniu Frigg/ /Frige/FYiji z Wenus; por. łac. dies Yeneris

-    „piątek”, dosł. „dzień Wenus” (skąd np. franc. vendredi i wł. venerdi); identyfikację tę dobitnie potwierdza nazwa planety Wenus

-    Fńggjarstjarna (dosł. „Gwiazda Frigg”).

H.Jungncr, Gudinnan Frigg och ais harad, Uppsala 1922.’

FRODI (Fróói), syn -4 Skjólda¹ albo -4 Lei-fa (wówczas byłby wnukiem Skjólda), potężny władca Selundu (dzisiejszej Zelandii) „w tym samym czasie, kiedy cesarz Augu-stus [Oktawian zwany Augustem; 63 p.n.e.

-    14 n.e.J ustanowił pokój na całym święcie; wtedy Chrystus się urodził”; tak datuje panowanie bohatera prozatorski wstęp do Pieśni o Grot (im. W krajach północnych pokój ten zwano „pokojem Frodiego” (Fródafńdr albo Friófródi), który cytowany utwór opisuje następująco: „Nikt nie krzywdził drugiego, nawet wówczas gdy spotkał na drodze zabójcę ojca albo brata, związanego czy chodzącego wolno; nie było też złodzieja ani rozbójnika, tak, że złoty pierścień leżał przez trzy zimy na publicznej drodze na Ja-langrsheidzie” (tj. na polu w pobliżu Jel-ling, stolicy duńskich konungów z drugiej połowy X w.). Jeden z „uczonych” tekstów geograficznych, tzw^r. III Opis ziemi, dorzuca informację, że „gdy Frodi władał państwem panowały tak dobre urodzaje, że role same się obsiewały i nie trzeba ich było przygotowywać na zimę” (zob. „złoty wiek”). Frodie-mu mało było jednak powszechnego szczęścia, więc od przyjaciela, —» Fjólnira, kupił olbrzymki-niewolnicc, —» Fenję i Menję, którym nakazał mielenie na magicznych żarnach (zob. Grotti) złota, pokoju i szczęścia dla siebie (stąd pochodzi popularny kenning oznaczający „złoto”, Fróóa mjąl

-    „mąka Frodiego”). Udręczone pracą niewolnice zbuntowały się i zmełły przeciw panu w ikińską flotyllę —> Mysinga, który zabił Frodiego i położył kres jego pokojowi; wedle innej, szczątkowo zachowanej wersji, zabójcą Frodiego był -4 ITroll. Cytowany wyżej Ul Opis ziemi inaczej przedstawia ów koniec: „Pewnego razu, gdy Frodi był [już] stary, rozpętały się wielkie burze i błyskawice. Potem słońce zniknęło z nieba, a ziemia zatrzęsła się tak, że góry runęły na [swoich] miejscach. Później z ziemi podniosła się góra i złamane zostały wszystkie przepowiednie”, sama więc natura skończyła czas pokoju Frodiego.

Przytoczony opis najpewniej dotyczy któregoś ze znanych Islandczykom wybuchów