P1240316

12

rsjąot tlą m ptłnltJazTa attirltlt (skarby, iannttna 1 forty grobów), iportądtowiayi synchronicznie 1 d i schroni crnie. Kersten dzieli .krąg nor. Ijjald* aa 3 strefy (1936. s. 2.3. 97 1 In.): I - jądrową (Dania, z wy. )ątklas okręgów Rlb* 1 Vejle₍ południowa Smojt, szczególnie Skania). II -zewnętrzną (Szlezwik—Holsztyn. Jutlandzkie okręgi Ribe 1 Tejlo. wschodni Hanower* esąid Pomorza Zaodrzańsklego z ujściem Odry, a od III KB Heklam-aurgla), III - peiyftiyctną, o charakterze przejściowy* (północny    Hu*

aower, Brandenburgia, Pozorze). Poszczególne strefy cechuje rótna dynamika Kulturowa, stąd podział chronologiczny .kręgu nordyJakiego" nie moto być jednorodny.

Teorie Kosai mij 1 Sprockhoffa dotyczące młodszej epoki brązu akrytyko-•tł c.A. Hoberg (1%1). W kontynentalnej partii .kręgu nordyJakiego" mlę-Izy dorzeczem Ems i Samb i ą lokował on w V KB 3 podstrefy: zachodnią - tzw. duńską, środkową - nad odrrańaką 1 wschodnią — nadwiślańską. Pierwsza nawiązuj* ściśle do realiów skandynawskich (JUtlandla, wyspy duńskie, Szwecja zachodnia, południowo-wschodnia, rejon Jezioro Miar) i rozpościera się od nadlania do wschodniej Meklemburgii. Im dalej na wschód, tym wyraźniej element nordy Jaki słabnie (nad Odrą silniejszy nil na Pomorzu Wschodnia). Oddziaływania nordy Jakie wygasają nad południowo-wschodnim Bałtykiem. Schemat Moberga spotkał się z nikłym, rzecz ciekawa, rezonanse* w literaturze (por. Antoniewicz J. 19**8). Do połowy lat pięćdziesiątych prani oto rlografls polaka nie podejmuje szerszej, merytorycznie uzasadnionej polemiki w sprawie stosunku ziem polskich do .kręgu nordy Jakiego”. W zgodzie z nauką niemiecka przyznaje obecność w międzyrzecze dolnej Wisły 1 Odry licznych północnoeuropsJaklch form metali, lecz nie docieka sposobu Ich transplantacji (por. Koatrzewafcl 1955* Szafranśkl 1955) • Tymczasem ukazuje się wielka Sprockhoffowska monografia skarbów z południowej rubieży .kręgu nordyJskiego", datowanych na V EB (1956), podsumowująca 3 fazę w dziejach badań w ogóle.

Monografia    się z Imponującego, bardzo szczegółowego katalogu ma

teriałów, tudzież części analitycznej, w której operuje alę zaspołen precyzyjnych metod klasyfikujących przeomloty as talowe pod kątem morfologii 1 iii ummsnfj h l, rzadziej technologii, w warstwie interpretacyjnej kwestie prowenlencyjas zajmują czołowe miejsce, choć są ujmowane znacznie ostrożniej niż we wcześniejszych pracach tego samego autora. Główny    problem

określa lapidarnie Sprockhoff w zdaniu: .Es handelt sich dsrua, was won dem worllegenden Materiał relnes Erbe alten nordlschen Gutes ist, und was zwar nordlach, a ber mir won norddeutscher Art lat, und was sebliessllch frendes, mltteleuropBlsches Gut dar a ta lit. Dazu gesellt alch dle Praga, was won Hmaat mus zwar nordlscher oder norddeutscher Art ist, sber durch dle mltteleuropdleche Umenfelderkultur eine neue Prśgung erhalten hat* (1996. a. 283). Rozdzieliwszy dokładnie odnośne kategorie w źródłach ustala kręgi formalna należące w V EB do .Nordlscher Krels Im weiteren Sirm" • Wśród legitymujących się dawną tradycją wymienias askleaburski (od III EB), Ilnenmu - zyskujący na znaczeniu w IV EB, środkowołabaki - pochodny dwu pierwszych. Holsztyn integruj* z Danią w remach .Nordlscher Krels    im

engeren Slnn". Nowa jednostki powstają tylko mad dolną Odrą i przy ujściu Wisły| ostatnia jest rzekomo mała 1 niezbyt oryginalna w wyrazie. Ocena współzależności jednostek pomorskich nastręcza trudności w związku z rysującym się innym dwupodziałem kulturowym, o układzie równoleżnikowym.Hordy jaki charakter nosi grupa wybrzelowm, podczas gdy śródlądowa stanowi domenę kultury łużyckiej (1956, s. 277-282). Aspektu etnicznego przemian na Pomorzu Sprockhoff tym razem wyraźnie nie artykułuje.

W 4 fazie badań (schyłek lat pięćdziesiątych - czasy obecne) nurt krytyki koncepcji Sprockhoffa przenika się w nierozdzielny sposób z prądem niosącym konstatacje oryginalne, częściowo będące skutkiem _Bpowrotu do źródeł"• Prace J. Kostrzewa kiego (1958, 1959) dają najpełniejszy wyraz reakcji nauki polskiej na obciążający prohistoriografię niemiecką przez kilkadziesiąt lat, w zmiennym natężeniu, filogermanlzm. 2 natury rzeczy replika polska nie była całkowicie bezstronna, co musimy przyznać z odległej już perspektywy czasowej. W monografii poświęconej kulturze łużyckiej na Pomorzu Kostrzewaki polemizuje z atrybucją niektórych metali, obalając lub podważając imputowany im rodowód nordyjski przez przytoczenie stosowniejszych analogii południowych („ogólnołużyckich”,    _apopielnico

wych"). Wytyka badaczom niemieckim tendencyjność w doborze materiałów, służącą dokumentowaniu hipotez założonych z góry w duchu nacjonalistycznym (zjawisko uwarunkowane rozwojem wydarzeń politycznych w latach trzydziestych 1 ich następstwami). Przeciwstawia się sztucznej alienacji określonych elementów kulturowych (fragment wytwórczości metalurgicznej, fragment obrządku nogrzebowego) z tła środoulakowego i rozpatrywaniu ich, co nie mniej błędne, w oderwaniu od miejscowej tradycji. Opowiada się ze analizą komplementarną. Specjalny walor w objaśnianiu stosunków osadniczych oraz kulturowych przypisuje wytwórczości ceramicznej. Napływ .im* portu" nordyjaklego na obszar północnopolski ujmuje wyłącznie w kategoriach dalekosiężnej wymiany handlowej, ewentualni# ni emigracyjne go makzo-podniotowego przenikania wzorców (zapożyczeń), inspirujących inwencję producentów lokalnych. Oddziaływanie nordyjskich centrów metalurgicznych na wytwórczość pomorskich grup kultury łużyckiej jest niewątpliwe, choć stopień zależności bywa przez uczonych niemieckich z reguły przeceniany. Kostrzewaki zdecydowanie odrzuca poglądy G. Kossinny, E. Petereena, W. La Baume 'a, K. Kerstena, L. Kiliana, H.J. Bggersa, E. Sprockhoffa (wczesna), wzajeanie zresztą sprzeczne, na kwestię przynależności Pomorza do .kręgu nordyjaklego" (1958, a. 18 n„ 43 n„ 111-113, 169 m 1959, passim). Uważa za nonsensowne twierdzenie, że ludność kultury nordyjsklej miała w basenie Bałtyku status hegemona etn 1czno-politycznego. Reargumentacja antagonistów (Eggers 1969; La Baume 1964) ni# wniosła do dyskusji nie naprawdę nowego. Kostrzewaki podtrzymał swe generalne koncepcje w późnych dziełach (np. 1966).

Zainteresowanie schyłkowe brąz owym inwentarzem metali w latach następnych ma ograniczoną skalę. Międzyrzecze dolnej Wisły 1 Niemna, strefe mieszanych elementów pomorsko-nordyj*ko-lokalnych w dziedzinie metalurgii ba-