PICT6105

192

cji młodego pokolenia”. Na takie pytanie nie możemy odpowiedzieć „tak", lub ..nie”. Odpowiedź nie jest także transformacją zweryfikowanej badaniami jego postaci gramatycznej. Pytanie to otwiera przed nami pole inwencji i poszukiwań. O ile pytania rozstrzygnięcia można nazwać pytaniami kierunkowymi, to pytania dopełnienia są pytaniami twórczymi.

Rejestr problemów to świadomość, jakie pytania musimy postawić dla wyczerpania naszego tematu i ukierunkowania naszych badań oraz rozstrzygnięcia zagadnienia. W tym etapie badawczym musimy więc wykonać pracę koncepcyjną, polegającą na sformułowaniu zestawu pytań, które powinny spełnić 3 zadania:

1.    Wyczerpać zakres tematu.

2.    Ukazać kierunki poszukiwań badawczych oraz sposoby badań.

3.    Wyjaśnić temat.

Każdy z tych punktów wymaga pewnych wyjaśnień i zastrzeżeń, logicznych i technicznych, nic będę jednak drobiazgowo roztrząsał każdej wątpliwości i zastrzeżenia, bo byłby to daremny wysiłek wobec nieogarnionego bogactwa problemów i ludzkiej niewiedzy.

Dla naszego ćwiczebnego lematu możemy przykładowo sformułować problemy:

młodzież odznacza się nieufnością do „instytucji” i ludzi „insty-

sq przyczyny uogólnionej nieufności młodzieży do ośrodków decyzji i przedstawicieli władzy?

3.    Jakie wartości cenione są przez młodzież?

4.    Czy istnieje zróżnicowany stosunek do wartości w różnych środowiskach młodzieży?

5.    Jak młodzież ocenia społeczność ludzi dorosłych?

6.    Czym w'arunkow'anc są aspiracje i plany życiowe młodzieży?

7.    Czy zdarzenia polityczne lat 1980/81 wywarły wpływ' na poglądy, nastawienie i system wartości społecznych młodzieży?

Listę problemów' można by ciągnąć jeszcze długo. Musimy je tak stawiać. aby po ich sformułowaniu wiedzieć, kogo dotyczy temat, gdzie szukać jego rozwiązania, jakimi sposobami to robić.

Odpowiedzi na powyższe wątpliwości powinny nam dostarczyć hipotezy. Informują one bowiem o wszystkich sprawach - hipotetycznie - o które pytają problemy. Czasem hipoteza jest tylko odwróceniem szyku i zmianą formy gramatycznej pytania - problemu. Dzieje się tak głównie wówczas, gdy problem ma postać pytania rozstrzygnięcia. Jak już mówiłem pytanie takie zawiera fragment zdania oznajmująccgo. które będzie częścią hipotezy, trzeba go tylko opatrzyć negacją lub afirmacją. Jeśli stawiamy problem: „Czy alkoholizm ma wpływ na przestępczość" - to jest to właśnie przykład pytania rozstrzygnięcia. Hipoteza może być wybrana w zasadzie tylko z alternatywy, czyli z zaprzeczenia lub potwierdzenia i będzie mieć postać: „alkoholizm ma wpływ na przestępczość" albo „alkoholizm nie ma wpływu na przestępczość".

Inaczej przebiega technika budowania hipotez dla problemów, które mają postać pytania dopełnienia. .Jakie są społeczne skutki alkoholizmu młodzieży?" - to problem o postaci pytania dopełnienia. W tym pytaniu nie ma zawartej alternatywy, otwiera ono nie dwie. jak alternatywa możliwości, lecz znacznie więcej. W pytaniu tym nie ma także gotowej konstrukcji gramatycznej hipotezy oczekującej tylko znaku negacji lub potwierdzenia. aby otrzymać gotową hipotezę. Tu hipotez może być wiele.

Należy wystrzegać się hipotez, które nazwałbym „pustymi". Taka hipoteza byłaby sformułowaniem „społeczne skutki alkoholizmu są szkodliwe". Są tak samo nic nie mówiące twierdzenia, jak i informacje uzyskane z pytań oznaczonych następującą kafeterią: Jaki jest twój stosunek do małżeństwa? - pozytywny - negatywny (właściwe podkreśl).

Hipoteza winna zawierać informację konkretną wychodzącą poza proste stwierdzenie faktów. Winna być twórcza tzn. inspirować do dociekań, do sprawdzenia. Hipoteza, jak twierdzi W.I. Beveridge jest najważniejszą umysłową techniką badacza. Budowanie hipotez winno być poprzedzone rozeznaniem i studiami literatury. Osiągamy wówczas znacznie większą precyzję i instruktywność hipotez. Zawsze jednak na tym etapie wiedza nasza jest niekompletna, często wręcz fałszywa z winy stronniczej literatury. Dlatego uzasadniony wydaje się zwyczaj nazywania w tym miejscu hipotez - hipotezami roboczymi. Wykonują one jakby pewną robotę po to, aby przybrać inną, doskonalszą postać.