Scan0005 (55)

16

% nimi, metodologicznie rozmaitych, materiałowo nieporównywalnych, nie podporządkowanych wspólnym ce.lom badawczym, niemniej wypełniających puste pola, jakie są w ogromnej i różnorodnej problematyce, którą ogarnia pojęcie polszczyzny regionalnej. Tu wiele prac, zwłaszcza historycznojęzykowych, dotyczy kresów wschodnich (udział pisarzy pochodzących z tamtych terenów w kształtowaniu polskiego języka literackiego poszczególnych okresów), a także Śląska (gdzie z kolei jest sporo prac o języku osobniczym pisarzy), raczej rzadkie są natomiast prace dotyczące analogicznych kwestii innych regionów. Wiele mamy opracowań na temat prowincjonalizmów i gwar miejskich (np. Wielkopolski, Małopolski i Mazowsza — porównawczo i osobno, podobnie Poznania, Krakowa i Warszawy, a ponadto innych miast: Torunia, Płocka, Siedlec, Częstochowy, Białegostoku, Łomży, Szczecina, Wrocławia — gdzie jednak analizie poddaje się głownie materiał współczesny).

Jak na tym tle przedstawia się dorobek z zakresu polszczyzny regionalnej Pomorza. Jest raczej skromny. Zdecydowanie przeważają opracowania, które można zaliczyć do nurtu historycznojęzykowego, o następującej tematyce:

1.    Gdańska polszczyzna XVII w.

2.    Opis cech językowych niektórych historycznych tekstów polskich, zwłaszcza miejskich z XVI-XVIII w.

3.    Porównanie cech językowych niektórych tekstów powstałych | na Pomorzu w XVI~XVIII w. z cechami polszczyzny ogólnej/lite-

rackiej. tych czasów.

4.    Dialcktyzmy i regionalizmy pomorskie w historycznych słownikach polskich, np. Bartłomieja z Bydgoszczy czy Jana Cervusa z Tucholi.

5.    Pnlologiczno-językowe opisy zabytków języka polskiego wydawanych na Pomorzu.

G. Monograficzne opisy języka pisarzy, jak np. F. Ceynowy czy A. Majkowskiego (są to prace w toku, prowadzone na Uniwersytecie Gdańskim).

Osobno trzeba by jeszcze wspomnieć o niektórych pracach nie-językoznawczych, które jednak uzupełniają istotnie obraz dziejów języka i piśmiennictwa regionu i stanowią ważny punkt odniesienia dla podjętych badań polszczyzny regionalnej na Pomorzu, a mianowicie:

1. O polszczyźnie w szkołach tego regionu w różnych okresach dziejów.

i.Ł"

2.    O wydawnictwach dlaszkół,-dzieci i młodzieży. £ ^ .    N W

3.    O ruchu wydawniczym.

4.    O dziejach prasy.

Znacznie mniej mamy prac reprezentujących nurt współczesny.

Dotyczą przede wszystkim wzajemnych stosunków’ dwu podstawowych odmian polszczyzny: literackiej i dialektalnej, głównie na, przykładzie analizy zjawisk z zakresu interferencji oraz analizy języka łudzi wyzbywających się gwary; ponadto badane są błędy dzieci szkolnych jako wyraz zjawisk bilingwistycznych (język ogólny i gwara).

Jak więc widać dorobek językoznawczy dotyczący polszczyzny regionalnej na Pomorzu jest niewielki: i w porównaniu z liczbą prac odnoszących się do innych regionów, i wobec rozległości proble-

Tijyijm 1 t    “irirrmrrrr ' - r......-i.............mmmm

W tej sytuacji oczywista jest potrzeba podjęcia prac nad polszczyzną regionalną Pomorza. Ze swej strony proponowałabym historyczną koncepcję badań: objęcie nimi wszystkich okresów dziejowych i wszystkich typów/ źródeł, od najdawniejszych do najnowszych, Warto przy tym na pierwszy plan wysunąć badania dotyczące epok minionych, by tym samym stworzyć, podstawę do lepszego zrozumienia zjawisk występujących w nowszych czasach.

Ponadto badania historyczno językowe pokażą również udział regionu w pomnażaniu ogólnopolskiego dorobku piśmienniczego.

Należałoby zatem zatrzymać się jeszcze na kilku sprawach metodologicznych, a mianowicie: zakresie przestrzennym i chronologicznym, typach źródeł oraz metodzie pracy.

Zakres przestrzenny powinien w znacznej mierze mieć charakter umowny. Najlepszym punktem wyjścia jest przyjęcie historycznych granic (nie pokrywających się z dzisiejszymi, choć w wypadku tych ziem rozmaite granice historyczne utrzymywał)/ się przez wieki), uznając je nie tyle za granice regionu (zresztą tak postawione zagadnienie nie dałoby się w pełni uzasadnić), ile za granice obszaru penetracji naukowych. Uzasadnione wydaje się więc przyjęcie obszaru Prus Królewskich jako terenu badania polszczyzny regionalnej Pomorza w perspektywie historycznej. Znaczna integralność Prus Królewskich od 1486 r., wsparta polityką administracyjno--państwową i kościelną, a zarazem specyficzne stosunki z resztą