scan0005 (60)

i t    a/ięd^y narodami niż )-.ik;|l;ićwiek dobrze uzasadnioną nadzieję na władzę i panowanie.” l'i zci i wsławiając ycn/o/ts cmuLilian i tan/ious fmlihcs (zazdrosne współzawodnictwo i om rożną .polu ykę), I luiłitr przeciwstawia sobie dwa terminy, które my nazywać będziemy (hiycninn do c/jnmly i dążeniem do pntęyj.

Gdy walka się rozpoczęła, pojawia się niebezpieczeństwo, ze zwycięstwo wojskowe sianie się celem samym w' solne i spowoduje, /e zapomni się o celach politycznych. Pragnienie absolutnego %>ry-

aęs/»'a....... lo znaczy pokoju dyktowanego przez zwycięzcę w sposób

nie napotykając) sprzeciwu ■ jest często raczej wyrazem pragnienia chwal)- niż jnagnicnia siły. Pogarda dla uyylydnych ynyciysh)'' — lo znaczy korzystnych układów pokojowych negocjowanych po częściowych sukcesach — związana jest z miłością własną, klina ożywia łudzi, gdy postrzegają siebie w kontekście innych.

Można by nie zgodzić się z tym twierdząc, że chwała nie jest niczym innym jak jeszcze jedną nazwą dla potęgi: że jest to, żc lak powiem, potęga, która została uznana przez innych i zyskała rozgłos na całym świeci.:. W jakimś sensie obiekcja la jest uzasadniona i można by trzy cele sprowadzić do dwóch: jednostki polityczne albo poszukują bezpieczeństwa i siły, albo starają się o uznanie, narzucając swoją wolę i zbierając lamy zwycięzców, jeden z tych dwóch celów byłby materialny • i byłaby nim siła, a drugi byłby moralny, nierozłącznie związany z dialogiem pomiędzy ludźmi; i definiowałby się on poprzez wielkość, potwierdzoną zwycięstwami i podporządkowaniem sobie, wroga.

Trójpodział wydaje mi się jednak lepszy, bo każdy z i rzęch terminów wyraża zarazem pewne pojęcie naukowe i odpowiada pewnej wyraźnie określonej postawie. Ucmcnecau chciał hc-ypireyeństwa, Napoleon po/ęrd a Ludwik XIV elnr.-i/y L ramii'' (lub swojej własnej). W roku i ni K każdy lozsądny przywódca państwa postawiłby sobie ten sam cel: uchronić brancję przed now i wojną, kona byłaby, równie okrutna jak la, której właśnie położono kres dzięki sformowaniu olbrzymiej koalicji. Napoleon. przynajmniej ml pewnego momentu, marzył o tym, by rządzie Lu ropą: mc zadowalał się za szczytem polegającym na tym, że wszędzie opiewano go jako wielkiego wodza; nie wystarczyłby mu nawet hołd złożony przez (Jauscwnza: ,,Ucieleśnienie boga wojny”, jego ambicje dotyczyły realiów, a nie pozorow, i wiedział, że na dłuższa metę żadne państwo nie może rozkazywać innym, jeśli nie dysponuje środkami, by je do posłuchu zmusić Ludwik XIV kochał prawdopodobnie jednakowo chwalę i potęgę, (dicial zostać uznany za pierwszego ze wszystkich, posłmgiwal się swoją silą, by zdobyć jakieś miasto i umocnić je,

(.<> me u \ klucza lego, ze ws/iscy om j>r.lgnęli również osiągać cele /awarie w pozostałych dwóch terminach.

jednakowoż, to na wpół symboliczne osiuj'tulcie było lównteż sposobem na okazanie własnej siły. Nie myślał o lwaneji nadirno nie rozleglej, posiadającej większe zasoby niż wszyscy rywale razem wzięci. Marzył

0    lym, bv imię Ludwika XIV i lwaneji nabrało większego znaczenia

1    budziło podziw wśród ludów.

Te wstępne rozważania byłyby bardzie) niebezpieczne aniżeli użyteczne, gdybyśmy ich nie uzupełnili czymś jeszcze. W istocie, jesii trzymać się tych abstrakcyjnych pojęć, to mielibyśmy skłonność do odsuwania chwały na dalszy plan, jako irracjonalnej' i potępiania bezustannej akumulacji środków i sil, jako wewnętrznie sprzecznej (jako że utrata wsparcia ze strony sojuszników, od pewnego momentu, byłaby większa niż wzrost własnych sil). W ten sposób wrócilibyśmy do domniemanego jedynego celu, jakim byłoby bezpieczeństwo. Pozostawmy te abstrakcyjne wywody i rozważmy jakąś jednostkę polityczną, czyli zbiorowość ludzką zajmującą jakiś fragment przestrzeni. jeśli sądzimy, żc można tę zbiorowość porównać do jakiejś osoby, wyposażonej w inteligencję i wolę, to do jakich celów może ona dążyć:¹ Zbiorowość zamieszkuje pewien teren: w konsekwencji może ona uznać, ż.c terytorium, którym dysponuje jesr zbyt małe. W rywalizacji pomiędzy narodami posiadanie przestrzeni jest stawką o charakterze najbardziej pierwotnym. Po drugie, suwcrcnowic często oceniali swoją wielkość na podstawie liczby swoich poddanych: wartością, której pożądali za granicami hykt nic ziemia, lecz ludzie. Wreszcie zbrojni prorocy nieraz mniej dbali o zdobywanie niż o nawracanie: obojętni na bogactwa ziemi i podziemi, nie liczyli ilu mają robotników czy żołnierzy, lecz chcieli szerzyć prawdziwą wiarę i chcieli, by krok po kroku wśród całej ludzkości zwyciężał sposób organizacji zgodny z sensem ludzkiego życia i historii W tym wypadku również trójpodział wydaje mi się. kompletny. Wszystkie ecie, jakie stawiają sobie państwa, w określonych warunkach historycznych, w sposób konieczny odsyłają nas do jednego z trzech terminów, które właśnie wymieniliśmy: przestrzeni, hu i-i i nmyiińn-. Dlaczego społeczeństwa miałyby podejmować walkę, jeśli me po to, by rozszerzyć obszar ziemi, którą uprawiają, łub z której bogactw korzystają, by podporządkować sobie ludzi, dzisiejszych cudzoziemców, a jutrzejszych niewolników lub współobywateli, lub by zapewnić zwycięstwo pewnej idei, religijnej czy społecznej, którą zbiorowość głosi jako powszechnie prawdziwą i której niesienie uznaje za swoją misję?

W rzeczywistości cele te są trudne do rozróżnienia. Jeśli zdobywca nie eksterminujc ani nie przepędza miejscowej ludności, to bierze on w posiadanie zarazem i przestrzeń, t zamieszkujących ją ludzi. Jeśli nawracanie nic odbywa się silą samej tylko wiary, to

' Co byłoby błędem — nie samym chlebcm człowiek żyje.