10686 S5008512

to typ wchodzący w użycie na terenach celtyckich dopiero w środkowym okresie lateńskim i znany też od LT D na terenach pontyjsklch •*.

Wszystkie wymienione hełmy należą do tzw. serii italo-celtyckiej^9S. Egzemplarz z Vesolego jest zupełnie niezdobiony, 4 pozostałe posiadają karbowanie przy dolnej krawędzi, a hełm z Mar’evki dodatkowo na części przedniej dzwonu rodzaj schematycznej palmety, okaz zaś z Anti-povki (ryc. 14/3) — u dołu 3 lekkie bruzdy, rząd małych kółeczek i miejscami wątki krzywolinijne. Pokrewne typologicznie okazy z pobliskich obszarów to żelazny hełm z Silivaę (ryc. 4/1) w Siedmiogrodzie oraz brązowe z Vrankamenu^M, d. kom. Turca (okolica Martina)⁹⁵ oraz liczna seria z terenu zachodniej Europy⁹⁶. Nasze egzemplarze różnią się wyraźnie od omówionych uprzednio hełmów z Kazanl&ku (ryc. 11/7) i Mer-danji, a także od okazów z Ciumeęti⁹⁷ i Ha (eg (ryc. 4/2).

Hełmy interesującej nas odmiany stanowią młodszą wersję form wczesnolateóskich (typu np. hełmu z Silivaę — ryc. 4/1), wyróżniającą się obecnością wielu wspólnych cech budowy (np. charakterystyczny guzek na szczycie dzwonu) i zdobnictwa. Bliskie naszym, dobrze datowane egzemplarze można odnosić głównie do II-I w. p.n.e.⁹⁸ Ich związek z kulturą lateńską jest jednak w większości przypadków co najmniej wątpliwy. Trudno więc całkowicie wykluczyć możliwość, iż pojawienie się omawianych hełmów w III-I w. p.n.e. w strefie pontyjskiej łączy się nie z wpływami celtyckimi, lecz italskimi, chociaż zdobienie okazu z Mar’evki i wczesna chronologia hełmu z Vesolego czyni bardziej prawdopodobnym przypuszczenie o ich celtyckim pochodzeniu

Ze stanowisk kultury dackiej w Muntenii i południowej Mołdawii

** Analogiczne okazy pochodzą np. z Urdinity w Oltenii (por. rozdział III) oraz z Neapolu Scytyjskiego (N. N. Pogrebova 1961, s. 126n.).

■ Por. J. Dechelette 1927, 5. 666 n., ryc. 486/2, 488, 489/2, 490/1, 3; P. Rei-necke 1948.

⁹¹ J. Todorovlć 1968, tabl. XXVII 5.

“ L Hunyady 1942, tabl. XLVIII 4.

| Por. J. Dćchelette 1927, ryc. 486/2, 488/2; G. Barruol, G. Sauzade 1969, s, 21 n., ryc. 6-19.

f Por. M. Rusu, O. Bandula 1970, tabl. IV, VI, X, ryc. 10; M. Rusu 1969,1272 || ryc. 2-4, tabl 140-142, 149.

"Por. zwłaszcza G. Barruol, G. Sauzade 1969, s. 21-36, 75; J. D6-chelette 1927, s. 668 n.; K. Vinski-Gasparini 1959, s. 289 n.; W. Kramer 1964b, s. 14 n.

"V. V. Kropotkin (1970, g 40, 133, 140) zaliczył hełmy z Tonkoiurovki i Marevki do grupy importów italskich. Zastanawia pominięcie pozostałych zabytków, a szczególnie również pewnie, późno datowanego egzemplarza z Antlpovki.

pochodzi ponadto spora liczba ostróg typu późnolateńskiego ¹⁰°. Ostrogi tego typu występują też w grupie Padea-Panagjurski Kolonii i na ziemiach polskich. Niezależnie więc od najpewniej celtyckiej genezy ostróg, mamy w tym wypadku do czynienia z elementem kulturowym dość szeroko rozpowszechnionym poza światem celtyckim. Nie są więc znaleziska ostróg bezspornym dowodem bezpośrednich kontaktów między kulturą dacką z Muntenii i południowej Mołdawii a Celtami.

Silne piętno lateńskie widoczne jest w zbiorze fibul z omawianych terenów. Zapinki z bardzo niewielu wyjątkami należą do typów znanych z obszarów kultury lateńskiej albo do typów lokalnych wytworzonych na podstawie wzorców lateńskich (np. tzw. zapinki „zarubi-nieckie”, szereg typów fibul dackich). Zapinki typu lateńskiego występują licznie na stanowiskach dackich w Muntenii i południowej Mołdawii, na stanowiskach zarubiniecklch, w kulturze Poieneęti-Lukaievka, a rzadziej także w zespołach późnoscytyjskich, sarmackich, w nekropoli Olbii.

Wśród fibul z omawianej strefy można wyróżnić pewną liczbę egzemplarzy, które z mniejszą lub większą dozą prawdopodobieństwa można uważać za wynik bezpośrednich kontaktów z kulturą lateńską. Należą tu zapinki z ósemkowatymi skrętami na kabłąku znane z Voronina na Polesiu (ryc. 14/14), Volkovców ¹⁹¹ i Pirogova (ryc. 14/15) na Kijow-szczyźnie — z obiektów kultury zarubinieckiej. Jest to dość rzadki typ zapinek w strefie wschodnioceltyckiej i poza obszarami kultury lateńskiej nie został w zasadzie zaadaptowany. Pomijając zapinkę „wczesno-lateńską” z podobnym ornamentem z Cet&teni-Muscel (ryc. 13/12), analogiczne do naszych okazy pochodzą w strefie sąsiedniej z Ciumeęti u*, z jaskini Ohaba-Ponor w Siedmiogrodzie, z Novych Banovców i Osi Jęku-Don jego Gradu ^,M w Jugosławii, z Jutas w zachodnich Węgrzech ^,M, kilka okazów z południowo-zachodniej Słowacji^iM, Moraw, Bośni, z De-

¹⁰⁰    W Polana (R. Vulpe, E. Vul p e 1927-1952, ryc. 116/10-13; R. Vulpe 1951, ryc. 22/4-6), Popeęti (R. V u 1 p i- 1959a. ryc. 11/6), RAcAtAu (V. CA pi ta nu. V. Uraachi 1969, ryc. 33), Piatra Neamf-Cozla (A. Nitu, I. Zamo$teanu, M. Zamofteanu 1959,8.373).

¹⁰¹    W dawniejszej literaturze mylnie podawano, że fibule te pochodzą z Prus, a nie z Volkovców (Ju. V. Kucharenko 1959, a. 48; tenże 1960, s. 294).

^|0* Z grobu 1, z jamy B/1962 oraz z jamy z 1960 r. i przypuszczalnie uszkodzona.

znaleziona luźno nr 7538 (V. Zirra 1967, ryc. 28).

^,M N. Majnarić-Pandiić 1970, a. 89, tabl. XXVI 1-2, XXVII 2; E. j i ć 1962, s. 51, tabl. XXVI 47 (grób 52); J. Todorović 1968, tabl. XVII ¹⁰⁴ I. Hunyady 1942, tabl. XXI 16.

*•» Z JelAoviec (J. Filip 1956, ryc. 30/7), z grobów 91 i 143 w Velkiej Man z Nebojsów i Nitrianskiego Hradka

2010/03/01 23:1