2714

wynika z jej istoty. Jest to typ władzy sformalizowanej opartej na prawie, przepisach i reglamentacji. Biurokracja w rozumieniu Webera to grupa spełniająca w tym typie władzy centralne funkcje władcze, ale nie mająca charakteru personalnego, lecz instytucjonalny. Tak skonstruowana koncepcja biurokracji służy więc także do oceny szerszych układów i instytucji społecznych, jakie stanowi władza państwowa, a nie tylko do opisu czy praktycznej organizacji idealnego biura czy innej instytucji opartej na sformalizowanych zasadach funkcjonowania i stosunkach wewnętrznych. Tym samym spełnia ona rolę swego rodzaju miary, kryterium postępu społecznego, jeśli oczywiście przyjmiemy, że ów typ idealny rzeczywiście wyraża postępowe ideały.

Wreszcie można mówić o trzeciej funkcji, jaką pełnią modele ładu społecznego, a mianowicie jako pewny zespół wartości i celów, do których zmierzają spontaniczne ruchy społeczne. Do niedawna wydawać się mogło, że ta funkcja modeli ładu była użyteczna wyłącznie w przeszłości, w czasach, kiedy różne grupy społeczne żywiołowo, spontanicznie wyrażały swoje cele i interesy, buntowały się, protestowały. Świat wielkich organizacji, zorganizowanych interesów, a takie są przecież obecne społeczeństwa, wydawał się pozostawiać jedynie marginalne możliwości dla spontaniczności. Zasadność tego sądu zakwestionowały wydarzenia z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych na Zachodzie (słynne bunty i protesty studenckie, masowe strajki robotnicze), a jeszcze bardziej zapoczątkowane w Polsce wydarzenia w Europie Środkowej i Wschodniej w latach osiemdziesiątych.

Można założyć, że mechanizm powstawania tych społecznych wizji jest następujący: w świadomości społecznej utrwalają się pewne wartości i cele, które oczywiście wynikają z tradycji, a także statusu (położenia) różnych grup społecznych. Jeśli wartości te nie są realizowane, a zwłaszcza jeśli elity rządzące zawłaszczają sobie te wartości dla umocnienia swej własnej pozycji i realizacji partykularnych interesów, to walka o nie staje się jednym z zasadniczych powodów konfliktu społecznego. Wartość pojmujemy za S. Nowakiem jako „(...) pewne obrazy czy wizje rzeczy, stanów czy procesów pożądanych, uznanych za właściwe, słuszne moralnie czy też takie, jakich by się chciało",

Można wreszcie wyróżnić czwartą funkcję modeli ładu społecznego — jako narzędzia działań socjotechnicznych. Odnosi się to do wykorzystywania przez elity panujące idei społeczeństwa idealnego bądź idei mających silne poparcie społeczne (np. idei sprawiedliwości społecznej) dla utrzymania posłuchu społecznego lub wymuszenia na społeczeństwie rezygnacji z bieżących potrzeb i aspiracji „w imię szczęścia przyszłych pokoleń” itp. Systemy autorytarne, a zWaszcza różne dyktatury uzurpujące sobie prawo do nieomylnego reprezentowania interesów społeczeństwa, najczęściej sięgają po to narzędzie panowania.

2