20990 skanowanie0012 (12)

290 GSRAKD*GEMKTTE

Istniej^{1 2} forma epicka, forma liryczna, forma dramatyczna, nie w dachu dawnych rodzajów poetyckich, które nOilly te nazwy, ale oddzielone od siebie wskutek zdecydowanej i odwiecznej róinicy. — Jako forma epika góruje wyraźnie. Jest ona subiektywno-obiektywna. Forma liryczna jest tylko subiektywna, forma dramatyczna tylko obiektywna⁴'.

Inna notatka, z r. 1800, potwierdzi: „Epopeja ■= subiektywność-obiek-tywność, dramat «= obiektywność, liryzm ■■ subiektywność"⁴⁸. Ale Schlegel zdaje się nieco wahać co do tego podziału, gdyż trzecia notatka, z r. 1799, przypisywała stan mieszany dramatowi: „Epopeja ■= poezja obiektywna, liryzm ²■ poezja subiektywna, dramat =² poezja obiektywno-subiektywna” ³. Według Szondiego wahanie pochodzi stąd, że Schlegel rozpatruje raz ograniczoną diachronię, a mianowicie ewolucję poezji greckiej osiągającej swój szczyt w tragedii attyckiej, a raz diachronię o wiele szerszą, mianowicie ewolucję poezji zachodniej, której punktem szczytowym jest „epika" rozumiana jako powieść (romantyczna) ^2r. Dominująca waloryzacja zdaje się rzeczywiście być po tej stronie i trudno się temu dziwić. Ale nie pozostanie tu ona dla spadkobierców Sc hi eg la, którzy oddalą się bardziej od archetypu, czyniąc z dramatu formę mieszaną lub raczej — słowo to zaczyna się narzucać — syntetyczną. Zaczyna się to od jego własnego brata Augusta Wilhelma, który pisze w notatce pochodzącej prawdopodobnie z 1801 roku:

Platoński podział rodzajów me jest jut prawomocny. Kie ma w tym podziale ładnej prawdziwej zasady poetyckiej. Epika, Ijryka. dramat: teza, antyteza, synteza. Lekko zwartość, energiczna osobliwość, harmonijna całość... Epika, czysta obiektywność w ludzkim umyśle. Liryka, czysta subiektywność. Dramat, wzajemne przenikanie się tych dwojga

„Dialektyczny" schemat jest teraz ustalony i działa na korzyść dramatu — co wskrzesza przy okazji i w niespodziewany sposób Arystotele-sowską waloryzację; kolejność, która pozostawała częściowo niezdecydo-

wana u Friedricha Schlegla, jest teraz wyraźna: epika — liryka — dramat. Ale Schelling odwróci porządek dwu pierwszych elementów: sztuka rozpoczyna się od lirycznej subiektywności, potem wznosi się ku epickiej obiektywności i osiąga wreszcie syntezą lub utożsamienie w dramacie Hegel powraca do*schematu Augusta Wilhelma: najpierw poezja epicka, pierwszy wyraz „naiwnej świadomości ludu**, potem „strona przeciwstawna", „gdy indywidualne »ja« oddzieliło się od substancjalnej całości narodu", poezja liryczna, wreszcie poezja dramatyczna .Jednoczy obe poprzednie (sposoby] w nową totalną całość, która ukazuje nam zarówno obiektywny rozwój, jak i to, te jego źródłem jest wewnętrzne życie Jednostek*' •*. Jednakże dominującą rolę odegra w XIX i XX w. kolejność ustalona przez Schellinga: zdaniem Hugo, zdecydowanie sytuującego się w szerokiej diachronii, bardziej antropologicznej niż poetyckiej, liryka Jest ekspresją czasów pierwotnych, kiedy „człowiek budzi się do życia w świecle, co się dopiero narodził", epika (która zresztą obejmuje tragedię grecką) — wyrazem czasów starożytnych, kiedy „wszystko się ustala i utrwala", a dramat — czasów nowożytnych, noszących piętno chrześcijaństwa 1 rozdarcia między duszą a dałem*^{4 5}. Dla wspomnianego już Joyce*a —

forma liryczna jest najprostszym oddaniem słownym Chwili wzruszenia, rytmicznym krzykiem, podobnym do tych. które niegdyś pobudzały człowieka wiosłującego lub wtaczającego kamienie na szczyt zbocza <—>- Najprostsza forma epicka wyłania się z literatury lirycznej, gdy artysta zatrzymuje uwagę na sobie samym jako na ośrodku epickiego zdarzenia <—>. Formę dramatyczną osiąga słę, gdy żywotność, która przepływała 1 kłębiła się wokół postaci, napełnia każdą z nieb z taką siłą. ża ten właśnie mężczyzna czy ta kobieta czerpią z niej własne, nienaruszalne życie estetyczne. Osobowość artysty wyrażona najpierw krzykiem, rytmam, wrażeniem, potem opowiadaniem płynnym I powierzchownym, rozpływa się w końcu, aż do utraty istnienia, i depersonallzuje się <.!*.>. Artysta, jak Bóg stworzenia, pozostaje wewnątrz swego dzieła, albo za. albo poza, albo ponad swym dziełem, niewidzialny, rozpływający się, pozu istnieniem, obojętny, czyszcząc sobie paznokcie.

Zauważmy przy okazji, że schemat ewolucyjny stracił tutaj cały dynamizm „dialektyczny": od lirycznego krzyku do boskiej bezosobowo-

1

» Krititche Friedrich Schlegel Ausęabe. Hrsg. E. Bchłcr. Paderborn—MOn-cfcen—Włen 1²58, fragm. 322; datowanie według Wełleka.

⁴⁴ Uterary Notebook² 1797—IS01. Ed. HL Eich ner. Toronto—London 1957, nr 2068.

« Ibidem, nr 1750.

2

^ł S sond i, op. cit., b. 133—133.

3

A. W. Schlegel, Kritische Schriften wid Briefe. Hrsg. E. L oh ner. T. 2. Stuttgart 1863, s. 303—SOS (chciałoby sle oczywiście więcej wiedzieć o pretensji do .podziała Platońskiego"). Ten układ przyjmuję też najczęściej Nova1ls, przy wyminie syntetyzującej interpretacji terminu dramatyczny — fragm. 186: epicki, liryczny, dramatyczny - rzeźba, muzyka, poezja (jest to jut Estetyka Heglowska ia noce); fragm. 204: — flegmatyczny, pobudzający,' zdrowa mieszanka; fragm. 277: — dato. dusza, umysł; tan sam porządek we fragm. 261; tylko fragm. 148 deja porządek (Jak u SchcUinga, później jak u Hugo, później kanoniczny) liryczny — epicki — dramatyczny (N o v a 1 i s, Oeuwcs completes. Trąd. A. Guerne. T. 2 Gallimard, 1975, cz. 3).

4

• F. W. J. Schelling, Phtloaophic de fart. 1902—1905. Wyd pośmiertne. 2959.

“ O. W. F. Hegel, Wykłady o estetyce. Przekład J. Grabowskiego

5

A. Land mana. Objaśnienia rai opatrzył A. Land ma n. T. 3. Warszawa 1M7. a. 397. 399, 993, SIS 1 529. Romantyczna triada determinuje całą pozorną architekturę poetyki Hegla, ale nie jej właściwą treść, która sprowadza do fenomenologii kilku specyficznych rodzajów: epopeja homarycka. powieść, oda, iled, tragedia grecka, starożytna komedia, nowożytna tragedia, i wychodzi ku kilku dziełom 1 autorom tworzącym paradygmat: Iliada, W U ha Im Malstar, Plndar, Goethe, Antygona, Arystofanes, Szek&pir.

»» V. Hugo, Przedmowa do dramaty ..Cromwell". Przekład polski J. Par-v i a g o. W zbiorze: Monijeaty romantyzmu 1790—1930. Anglia, Niemcy, Francja. Wybór tekstów i opracowanie A. Kowalczyków a. Warszawa 1975. a. 203 1 204.