38075 skanowanie0069 (12)

72 Rozdział 3. Cztery sposoby analizowania zdarzeń i zignorować ją. Na przykład nie da się cały czas traktować ucznia jako niezależną jednostkę i jako członka grupy uczniów. Nic da się odnosić w identyczny sposób do wszystkich uczniów i jednocześnie uznawać różnice indywidualne między nimi. Nauczyciel musi zrobić jedno albo drugie, a każda decyzja może wymagać rozstrzygnięcia kilku dylematów tego rodzaju. Bardzo wyczerpuje to nauczyciela i stresuje.

Berlakowie, jak wielu innych, podkreślają, że kształcenie zawiera w sobie wiele poważnych sprzeczności, które łącznie tworzą coś, co można by nazwać „wszcchdylematcm": zabierając dzieciom kontrolę nad własnym życiem, szkoły są zobowiązane przygotować dzieci do przejęcia kontroli nad własnym życiem. Z tego dylematu rodzą sic inne, w rodzaju tego: nauczyciele mają sprawić, by dzieci uczyły się i myślały samodzielnie, i w tym celu uczą ich obowiązkowego programu zawierającego obowiązkowe poprawne odpowiedzi. Albo takiego: nauczyciele mają stosować zewnętrzne nagrody i kary, żeby rozwinąć w uczniach motywację wewnętrzną. Za tymi wszystkimi dylematami kryje się sprawa kontroli. Tak ujął ją kilka lat wcześniej Ba mes:

„U podstaw nauczania takiego, jakie znamy w naszej kulturze, znajduje się następujący dylemat: każde dziecko uczy się najlepiej, gdy dowiaduje się o czymś, co je interesuje; prawo nakazuje, aby dzieci uczęszczały do szkoły, bo tam znajduje się pod opieką nauczycieli, którzy są pracownikami odpowiedzialnymi za dużą ich liczbę. Istnieje ukryty konflikt między odpowiedzialnością nauczyciela za pilnowanie dzieci i kierowanie nimi oraz jego odpowiedzialnością za ich uczenie się: w pierwszym przypadku traktuje się uczniów jako odbiorców, w^f drugim —jako działających'*¹.

Berlakowie w teoretyczne twierdzenie ujmują myśl, że kontrola tkwi w- samej istocie szkolnictwa i jest przez szkolnictwo realizowana:

„Dylematy służą określeniu, jakiego rodzaju napięcia «\v» nauczycielach, «w» sytuacji i «w» społeczeństwie rzutują na istotę kontroli, jaką nauczyciele rozciągają nad dziećmi w szkole” (Berlak, Berlak 1981, s. 135).

Dzielą te dylematy na trzy grupy i pokazują, jak często w jednym dylemacie zawierają się inne, a zwłaszcza jak to się dzieje, że dylematy związane z programem nauczania i jego realizacja mają wymiar ogólnospołeczny, a dylematy społeczne obejmują zagadnienia programu. Nie chodzi im o to, by na podstawie listy dylematów można było klasyfikować już rozpoznany dylemat, ale o to. by posługując się tą listą, można było dokonać analizy sytuacji i przekonać się, czy zawiera ona jakieś dylematy oraz w jakiej postaci. Bohaterką poniższego zdarzenia jest nauczycielka, która uznała, że bez względu na to. jak dobre miała zamiary, wybrała złą możliwość.

1

I). Burnes Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania nie do kształcenia. Tłumaczył J. Radzicki. Warszawa WSiP 1989, s. 224.