56290 IMG�35 (2)

22 [jfI P»Vthn*fmltc»nr ntprkiy fakoicl tyciu

»/j nfeśpójtie, W rMnych badaniach korelacje między ogólną satysfakcją ₇ życffl ⁿ aspektem emocjonalnym, szacowanym na podstawie tego, jak często występują emocje pozytywne, przyjmują różną wartość od 0,10 do 0,75. Znaczna rozpiętość wyników, a tym samym Ich niejednoznaczność, może wynikać Stąd, że część badaczy skupiła się jedynie na emocjonalnej ocenie Jakości życia, podczas gdy Inni w badaniach nad tym zagadnieniem uwzględniali zarówno wymiar emocjonalny, Jak 1 poznawczy.

S Kowalik (2000) przyjął założenie, że do dokonania indywidualnej oceny jakości żyda jest konieczno pogłębiona refleksja. Autor wyróżnił dwa aspekty tej oceny. Pierwszy z nich opisał Jako .odczuwanie własnego żvrla przez poznawanie go" I odniósł do zawartości treściowej konstruktu jakości życia (poznanie), a drugi przedstawił jako .odczuwanie własnego żyda przez przeżywanie go" i powiązał z pozytywnymi lub negatywnymi emocjami dotyczącymi jakości życia jednostki (doznanie). Zdobyte dzięki tym procesom informacje pozwalają sądzić, że aspekty emocjonalny i poznawczy są jakościowo odrębnymi komponentami satysfakcji z życia. Ocena wypracowana w ramach każdego z nich może być uwarunkowana innymi czynnikami i jednocześnie te same czynniki mogą mieć różny wpływ na każdy z aspektów. Nie bez znaczenia jest również ustalenie, że ich wzajemne związki wcale nie muszą być bezpośrednie, ale mogą też zależeć od innych, dodatkowych zmiennych. Argumentem przemawiającym za odrębnością tych czynników jest także to, że oceny doświadczeń o charakterze poznawczym i emocjonalnym dokonują się w odrębnych ośrodkach mózgu, tzn. za doznania emocjonalne bardziej odpowiedzialny jest układ limbiczny, za ocenę doświadczeń o charakterze poznawczym odpowiadają zaś głównie struktury przedczołowe płata czołowego (Rostowski, w druku; Rostowski, Rostowska, 2006).

Wyniki badań prowadzą do uznania półkulowej asymetrii, a w szczególności asymetrii płatów czołowych w funkcjonowaniu korowym wyraźnie korespondujących z tendencjami do wycofywania się lub przybliżania, czyli występowania temperamentu zahamowanego lub niezahamowanego. Aktywność prawego płata czołowego jest związana z negatywnymi emocjami, takimi jak strach, lęk czy depresja, i systemem zachowań o charakterze zahamowania typu wycofywania się; natomiast aktywność lewego płata czołowego wiąże się z pozytywnymi emocjami, takimi jak radość i szczęście, a także z systemem zachowań o charakterze przybliżania - zbliżania się do kogoś lub czegoś. Okazuje się, że prawa kora czołowo-skroniowa kontroluje wewnętrzne emocjonalne pobudzenia, natomiast lewa nadzoruje reakcje na zmiany zewnętrzne, odpowiadając za planowanie i sekwencyjne realizowanie działań (Rostowski, 2006a; Kagan, 2002; Rothbart, Bates, 1998).

O względnej niezależności ocen emocjonalnych i poznawczych może świadczyć to, że kiedy człowiek otrzyma z mało wiarygodnego źródła pozytywną informację na swój temat, ale niezgodną ze swoją samooceną, nie zmieni to jego sposobu myślenia o sobie (czyli wartościowania w wymiarze

poznawczym), ale prawdopodobnie jednak wywoła pozytywne emocje i poprawi jego samopoczucie.

Z przedstawionych wyżej analiz wynika, że subiektywna ocena jakości życia człowieka opiera się na dwóch płaszczyznach: emocjonalnej i poznawczej. Jest ona także rezultatem dokonywanych przez człowieka porównań, w których po jednej stronie znajdują się obecna sytuacja życiowa jednostki, jej osiągnięcia i stopień zaspokojenia indywidualnych potrzeb, po drugiej zaś to, co jest dla niej ważne, co stanowi wartość i cel jej dążeń. Wydaje się, że system wartościowania przyjęty przez danego człowieka ma wpływ na jego zadowolenie z życia. Zdarza się, źe te same sytuacje mogą być przez ludzi różnie odbierane i oceniane, w zależności od tego, jakie stosują oni kryteria. Procesy wartościowania polegają na przypisywaniu znaczenia sytuacjom, zdarzeniom i obiektom. Decydują o tym, co jest ważne i wartościowe dla danej osoby, jakie są jej sympatie i preferencje. Prawdopodobnie procesy wartościowania mają wpływ na obraz aktywności człowieka, na przykład na wybór celów i zachowań, ocenę wyników czy decyzje o zakończeniu działań. Stanowią też podstawę do formułowania subiektywnych ocen jakości życia (Lucas i in., 2003).

W kontekście tych analiz teoretycznych zasadna wydaje się teza, że skoro wyniki wartościowania na tych dwóch poziomach, emocjonalnym i poznawczym, mogą się różnić, to również zastosowane kryteria mogą wykazywać jakieś różnice. Zatem to, co jest istotne dla danego człowieka na poziomie emocjonalnym, wcale nie musi być takie na poziomie poznawczym i odwrotnie.

Zwolennikiem takiego podejścia jest między innymi Epstein, który prezentuje je w ramach swojej poznawczo-przeżyciowej teorii .ja’. Zgodnie z tą koncepcją, o tym, co dla danej osoby jest ważne czy wartościowe, decydują jej osobiste wartości. Wartości, cele i motywy są tu traktowane jako pojęcia na tyle bliskoznaczne, że mogą być używane zamiennie, ponieważ służą do opisu podobnych zjawisk. Podobne są również ich funkcje - wszystkie stanowią podstawę do oceny, co dla danego człowieka jest istotne, oraz sterują jego aktywnością. Zdaniem Epsteina, należy odróżnić dwa rodzaje wartości ze względu na ich funkcjonowanie na dwóch poziomach: emocjonalnym i poznawczym. Pierwsze z nich przejawiają się przede wszystkim w zachowaniu jednostki, o drugich zaś możemy wnioskować na podstawie tego, co dana osoba deklaruje. We współczesnej literaturze przedmiotu istnieje wprawdzie zgoda w kwestii podobieństwa funkcji, jednak wielu badaczy nie podziela stanowiska Epsteina, gdy chodzi o rozumienie zależności między wartościami oraz motywami, wskazując na różnice występujące między tymi pojęciami. Zarówno motywy, jak i wartości są kryteriami oceny różnych zjawisk. Pierwsze z nich są najczęściej związane z oceną w ramach aspektu emocjonalnego, drugie zaś z oceną poznawczą (Heimpel, Eliot, Wood, 2006; Lucas i in., 2003).