59999 PICT5960

tzw „konstrukcja odwróconego lejka”, tj. zadawanie najpierw pytań szczegółowych. a dopiero w drugiej kolejności pytań coraz to ogólniejszych. W przypadku konstrukcji lejkowych respondent ma możliwość „rozsmakowania się" w temacie, sugerowanym w ogólnym pytaniu, co z kolei może ułatwić mu odpowiedź na dalsze coraz hardziej szczegółowe pytania.

Niekiedy jednak zaleca się również konstrukcję odwróconego lejka. Mianowicie postępuje się tak wtedy, gdy mamy podstawy sądzić, że badany nic ma własnych przemyśleń na temat zadawanych mu pytań lub znajduje się w stanic silnego napięcia emocjonalnego (np. lęku) albo ma trudności w formułowaniu swych myśli (II. Gr/egołowska-Karkowska, T Szustrowa, 1986, s. 53 i n.).

Postuluje się również, by nic rozpoczynać od pytań zbyt trudnych lub wymagających osobistych wynurzeń. W przeciwnym razie łatwo można zniechęcić osoby badane do odpowiadania na kolejne pytania. Rozpoczynanie sondażu od pytań łatwych i nic krępujących wynika zwłaszcza / dwóch następujących powodów ..Po pierwsze - - po udzieleniu odpowiedzi na większość pytań kwestionariusza. badany nabiera nawyku do odpowiadania na zadane pytanie, po drugie zaś — ewentualna niechęć do badania, wywołana drażliwym pytaniem, nic w-plyniejuż na całokształt odpowiedzi udzielanych wcześniej” (S. Szostkicwicz, 1961, s 84). W związku z powyższym niektórzy zalecają, aby pytania odnoszące się do danych osobistych respondentów, jak wiek czy pochodzenie społeczne, nic zamieszczać na początku, lecz na końcu przygotowanego rejestru pytań. Obawiająsię bowiem, ze podane na początku mogą wywołać - przynajmniej u niektórych badanych - uczucie podejrzliwości i zniechęcenia do przeprowadzanych badań.

Niezbędność instrukcji w badaniach sondażowych

Niebagatelnym wymaganiem staw ianym badaniom sondażowym jest należyte stosowanie w nich instrukcji, czyli odpowiednich wskazań i pouczeń związanych z zadawanymi badanym pytaniami (por II.D. Mummendey, 1987, s. 68-71). Mówi się, ze nawet drobna korekta instrukcji może wpłynąć na jakość odpowiedzi badanych na zadane im pytania. Prawidłowość tę potwierdzają dokonywane zmiany w instrukcji nic tyko w- przypadku badań sondażowych.

W instrukcji poprzedzającej zadawanie pytań staramy się poinformować osoby badane o tym szczególnie:

kto jest inicjatorem badań i ponosi za nie odpowiedzialność oraz kto je przeprowadza,

jaki przyświeca im cel, jak należy odpowiadać na postawione pytania, w jakim stopniu zapewnia się badanym anonimowość i dyskrecję ich wypowiedzi.

so >y badane mają prawo wiedzieć, kto jest głównym inicjatorem i pomysłodawcą przeprowadzanych badań sondażowych, jak równic/., kto je obecnie przeprowadza. Oczywiście nic ma takiej konieczności, gdy np. przeprowadza je osoba dobrze znana badanym. Zawsze jednak istnieje obowiązek poinformowania z czyjej inicjatywy się je przeprowadza Niedopowiedzenia w tym zakresie mogą wzbudzić u badanych bezpodstawne domysły czy nawet podejrzenia, co może niejednokrotnie wpłynąć na mniej szczere ich wypowiedzi łub wręcz spowodować odmowę przez nich w tego rodzaju badaniach.

Niemałe znaczenie ma wyjaśnienie w instrukcji celu podejmowanych badań sondażowych Może być nim cci poznawczy, służący zaspokojeniu ciekawości badacza; wychow awczy (praktyczny) równoznaczny z pragnieniem unowocześnienia pracy z uczniami (wychowankami); naukowy- nastawiony na lepsze rozumienie i rozwiązanie badanego problemu. Nic ma jednak potrzeby wprowadzania osób badanych w złożoną problematykę przeprowadzanych badań Na ogół wystarcza zwięzła informacja o tym. jakiemu celowi mają one służyć, np bliższemu poznaniu opinii osób badanych w interesującej badacza sprawie Dobrze jest niekiedy nadmienić, ze wyniki badań będą rozpatrywane z punktu widzenia ogółu osób badanych, a nic każdego z nich z osobna.

Wyjaśnienia wymaga — jak wiemy - także sposób, w jaki mają badam odpowiadać na zadane im pytania. Prosi się w szczególności o to. aby zechciały odpowiedzieć na możliwie każde / postawionych pytań. Zaznacza się również, że nic ma odpowiedzi złej. o ile wypowiedziana lub napisana została szczerze, czyli zgodnie z. własnym punktem widzenia, jaki ma w danej sprawie osoba badana. To znaczy, nic oczekuje się od niej ostatecznych rozstrzygnięć badanego problemu, lecz jedynie jej własne o nim zdanie. Zwykle zaznacza się tez, aby respondenci odpowiadali na pytania bez dłuższego i głębszego zastanawiania się nad poprawnością swych wypowiedzi.

Nic bez znaczenia jest również zapewnienie badanych o całkowitej anonimowości i dyskrecji składanych przez nich w ypowicdzi. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy osoba przeprowadzająca badania sondażow e zna bliżej osoby badane. Tak np. jeśli jest nią nauczyciel, uczniowie poddani sondażowi mogą bać się wykorzystania przez niego ich wypowiedzi w celach pozanaukowych. Bywa tak zwłaszcza wtedy, gdy wypowiedzi uczniów nie pokrywaj;! się —- ich zdaniem - z oczekiwaniami nauczyciela. Dlatego też badania sondażowe mocą wiele zy-skać, gdy przeprowadza je osoba budząca respekt u osób badanych, cieszy się ich zaufaniem i jest przez nich łubiana.

Ponadlo postuluje się, by instrukcja nic była zbyt obszerna c/.v rozwlekła.

owczas zachodzi bowiem niebezpieczeństwo pewnego „zagubienia" i znuże-

249