72301 Re exposure of DSC03376

Wobec tendencji do zmniejszania się miejskiej ludności, osłabienia produlu$ rzemieślniczej i wymiany handlowej pogarszała się również wyraźnie sytuacja arystokracji municypalnej (dekurionowie). W interesy tej społecznej grupy godzi) bezpośrednio zarówno upadek wiejskiej gospodarki typu villa (wielu mieszka*)-cow miast było właścicielami tego typu niewielkich mąjątków). jak i stopniowa ruina bogatych kupców i rzemieślników, a takie coraz bardziej ścisła kontrola miejskich finansów ze strony cesarskich kuratorów. Dążenia do ograniczenia autonomii miast wystąpiły już za rządów Trąjana. Wiązało się to z poważnymi, finansowymi trudnościami miast w pewnych ośrodkach wschodniej części Imperium- Powołani przez Trąjana kuratorzy miast stali się wkrótce narzędziem cesarskiej kontroli.

Zasadniczy etap ograniczenia autonomii minicypiów przypada na rządy Sewerów. Funkcjonowanie w każdym mieście cesarskich kontrolerów stało się regułą od czasów Septymiusza Sewera. Ich zadaniem było znalezienie ludzi odpowiedzialnych finansowo za pobór podatków i inne świadczenia na rzecz władz centralnych. W III w. poważnym ciężarem dla ludności stała się annona militaria, nowy podatek na rzecz wojska, na razie nieregularny, a z biegiem czasu nabierający podstawowego znaczenia. Polegał on na obowiązku dostarczania wyżywienia dla armii, zboża i innych produktów. Odpowiedzialni za pobór tego i innych podatków stawali się urzędnicy municypalni. Cesarze starali się dla celów fiskalnych zaktywizować także miejskie organizacje kolegiów, przerzucając na nie obowiązek ściągania podatków od swych członków.

O pogorszeniu sytuacji arystokracji municypalnej już za rządów Sewerów świadczy stopniowe zmniejszanie się aktów dobrowolnej szczodrobliwości, prywatnych fundacji, rozdawnictw, różnych przejawów euergetyzmu tak charakterystycznego dla epoki Antoninów, co znąjdąje także wyraz w zmniejszaniu się liczby inskrypcji.

W III w. nastąpiło wyraźne zubożenie arystokracji municypalnej, wzrosły natomiast jej obciążenia. Władze centralne zmuszały zamożniejszych mieszkańców do przyjmowania urzędów, ze sprawowaniem których związane były znaczne świadczenia materialne. Urzędy nie były już traktowane jako zaszczyt, stawały się często przykrym ciężarem. Państwo nakładało znaczne osobiste świadczenia na zamożniejszych mieszkańców miast w postaci liturgii lub mimem, sprawujący je odpowiadali za wykonanie zadania (np. pobór podatków) własnym majątkiem. Zwolnieni s tych świadczeń byli z reguły weterani, osiedleni w miastach. Papirusy egipskie z lii w. wykazują wiele wypadków, kiedy bogaci obywatele woleli zrzec się znacznej części majątku lub nawet jego całości, aby tylko uniknąć pełnienia liturgii.

W III w. nastąpiło zatem pogorszenie położenia ekonomicznego różnych warstw ludności Imperium. Jedyną grupę, pozostającą nadal w stosunkowo lepszej sytuacji materialną], stanowili wielcy właściciele ziemscy, którzy zabezpieczali swoje interesy poprzez bezpośrednie powiązanie z aparatem państwowym. Należąc# do nich latyfundla i ealtua rosły terytorialnie kosztem średnich i drobnych rolników, umacniały swąją ekonomiczną samowystarczalność i pewną niezaleś-ność od Rzymu i reszty Imperium. Konsekwentnym wjmkidcB iaumAo wg warstwy społecznej był rzymski senat, nie zainteresowany pdepoMicgi sytuacji innych grup ludności i przeciwny jakimkolwiek poważni*yi rysu reftmnum iyok-czno-ekonom icznym.

5. Rozwój chrześcijaństwa u* IU u\ nur. _ Prześladowani* religijne

Duża popularność chrześcijaństwa w II w. w rożnych kręgach .npalecnjKh spowodowała narastanie wobec niego niechęci władz cesarskich Do nich adresowali głównie swe dzieła apologeci chrześcijańscy, pragnący udowodnić. ze ich rełigia w niczym nie zagraża państwu.

Najwybitniejszym łacińskim pisarzem chrześcijańskim przed *w. Augustynem był apologeta Tertułian <ok. 155—220 r.l. Uradzony w Kartaginie, prawnik i retor, rozwinął działalność pisarską jako chrześcijanin na przełom te U i III w (czasy Septymiusza Sewera i Karakalli). Jego główne dzieła apolngetycznc to Ad Nationes (Do pogan) i Apologeticus (Apólogctyk), napisane pod koniec 197 r. Tertułian argumentował jako prawnik, starał się wykazać. Ze chrześcijanie wpraw dzie nie oddąją boskiej czci cesarzom, ale są wobec nich lojalni, modlą się za nich i pokutują. Prześladowania nie zdołąją zniszczyć chrześcijaństwa semen est sanguis chris tianorum (krew męczenników jest nasieniem,.ApiWcągrtyś,5Qv W dzie le Ad mar tyr es (Do męczenników' Tertułian zachęca) męczenników do wytrwa nia i odwagi.

Zasadnicze znaczenie dla tego okresu miało ustosunkowanie się myślicieli chrześcijańskich do dorobku kultury antycznej. Problem fen z całą ostrością zarysował się w Aleksandrii będącej nadał bardzo ważnym ośrodkiem tej kultu ry. W takim środowisku szczególnie rozwiną! się gnostycym, którego geneza i rozwój są trudne do wyjaśnienia. Gnoslycyzm chrześcijański ll- III w swymi korzeniami sięgał gnozy (od gr. gnosis - poznanie), wielonurtowego kierunku filozoficzno-religijnego, który rozwinął się w różnych środowiskach pogańskich głownie w epoce hellenizmu. Istniała w tym okresie także gnoza judejska. Gno-stycyzm stanowił poważne zagrożenie dla Kościoła. W tym okresie literatura gnostycka znacznie przewyższała literaturę chrześcijańską, zarówno liczbą dzieł, jak i ich formą. Z tej wielkiej spuścizny zachowała się tylko niewielka część spisana w języku greckim, głównie apokryfy nowotestamentowe. Więcej pism gnostyckich przetrwało dzięki przetłumaczeniu ich na język koptyjski. Liczba znanych nam dzieł spisanych w tym języku wzrosła znacznie po odkryciu w 1947 r. wielkiego zbioru rękopisów w Nag Hammadi w Egipcie. Teksty te zostały opracowane i w znacznej części były publikowane dopiero od 1975 r. W Polsce badania nad pismami z Nag Hammadi prowadzi ku. prof. Wincenty Myszor. Z chrześcijańskiej literatury antygnostyckiej z II połowy II w. i I połowy III w. zachowały się w całości jedynie dzieła św. Ireneusza, biskupa z Lugdunum, Klemensa Aleksandryjskiego. Tertuliana i Hipolita.

593