67484 P1030420

///. Mifófc, czyli byćtiiczuytfynu

„spryt i przemyślność, ttiporię", po matce „status ubogiego i żebraka, aportf"^[i. Jańkelevitch, Gould i Hadot porównują Diotymy .ajjptec^. Erosa z Alcybiadcsowąmbwą o Sokratesie). „A jakąż odrębnością jest ten czfowiek¹⁵” — wykrzykuje Alcybiades o Sokratesie. Pada tu słowo a topos, dosłownie nic na miejscu, a zatem „dziwny, ekstrawagancki, absurdalny, nie dający się zaklasyfikować, zbijający z tropu”¹⁶. Pieirc Hadot tłumaczy ten Platoński motyw jako przedstawienie „dziwacznej i obcej, niekiedy wręcz nieprzystojnej w oczach współobywateli osobowości filozofa”¹'. Platon w charakterystyce Sokratesa nieraz posługuje się słowem otopos czy jego pochodnymi, jak choćby w Teajłćde: „Mówią, że jestem atopotatos i że tylko aporię wytwarzam”. Zwróćmy więc także uwagę na podkreślenie generowania aporii£ Czyż. topos atoposu nie jest implicite obecny w koncepcji podmiotu w procesie?,-

Podążmy jeszcze przez chwilę za Platońską płuralnością. W Sym-poz/onie Pauzaniasz wylicza dwóch odmiennych Erosów, dwie Afrodyty, cały zaś dialog przypisuje Erosowi mnogość. Dotychczas akcentowano podwójność jako cechę podmiotu. Kroiciewicz przypomina, źc Homer przeciwstawia uczuciom wolę, zapal (thynios) - umysłowi (nous,phren), Hcraklit umysłowi serce, choć u tegoż filozofa znajdujc-my — sygnalizowane już w mojej książce — przeczucie mnogości podmiotowości: „Tb samo jest żywe i umarłe, czuwające i śpiące, młode i stare⁹*; Plotyn upiera się przy podwójności: „Jaźń ludzka jest podwójna (dittofi te hemcis) w sensie sprzęgu duszy właściwej (indywidualnej) ze «zwierzęciem», z zaliczeniem zwierzęcia albo już tylko to, co nad nim... Czyje są wreszcie uczucia miłosne? Otóż jedne należą do wspólnoty (to ł(oinon), inne zaś do wewnętrznego człowieka”¹⁸. Adam Krokiewicz wykrywa tu tezę o świadomości i nadświadomości czło-

¹⁴ Picrrc Hadot, Sokrates, [w:J Filozofia jał{o ću/iczenie duchowe, przel. Piotr Domański, IFiS PAN, Warszawa 1992, s. 94.

” Platon, Biesiada, op. dc, 221 d, s. 210. ^u Picrrc Hadot, ibid., s. 91.

¹¹ Picrrc Hadot, Przedmowa do wydaniafrancuskiego, |w:j Juliusz Domański, op. cit., s. XII; Juliusz Domański opisuje kontynuację wątku atopos w humanizmie, s. 65-91.

^w Plotyn, Enneady, przcl. i wstępem poprzedził Adam Krokiewicz, I 1,10, PWN, Warszawa 1959, i. l_t s. 34.

wieka, obecną już u Platona. W nieświadomości zaś greckiego dialogu panuje to, co Kristcva nazywa „amoseksualizmem”, czyli „miłością miłości”, „miłością duszy”. J Iómrf-Hy h?rcfm^s^[zrri>stanowiłyby określenia anachroniczne wobec świata greckiego^jako żc wytworzyła jcdzicwiętnastowiecznrpsy^atria^^^zm^^^^atomTastjoz^ nicował aktywność i bierność raczej hiz „tożsamości seksualne”. A propos dialogów Platońskich Kristcva mówi^moseksuah^LzmQ ukutego— od słów dmc, „dusza” i amour, „m i lość”|f Za kochaj m^się w :miłość} -jak Oblubienica i Oblubieniec z Pieśni nad pieśniami.

)ako do archetypu polilogu nasza autorka sięga do Biblii. Sama nazwa Pisma to grecka liczba mnoga, ta biblia, „księgi”. Dopełnienie stworzenia to oddzielenie (JHWH dzieli, barath) — i nazwanie - światłości od ciemności, wód pod i ponad sklepieniem, ziemi od morza, istot pływających i pełzających od ptactwa, gatunków zwierząt i człowieka (na swój obraz) od siebie samego. Poprzez oddzielenie umieszczeni zostają naprzeciw siebie mężczyzna i kobieta - przypomina Kristcva. Częścią Ksiąg, która staję się — mym zdaniem — przestrzenia dla podmiotu w procesie, jest Pieśń nad pieśńiami.^zirTia^zmmj'' Inaczej niż Abraham czy Rut, którzy są jedynie bohaterami działającymi Biblii, Oblubieniec i Oblubienica z Pieśni nad pieśniami konstytuują się pppizcz. wiclogłosjujia pisze o ich podmiotowości w kategoriach dialogowych,jde przecież do duetu miłosnego wyznania dołącza tu chór, a - wedle niektórych źródeł - wielość chórów. Zauważmy też niemal przypadkowość, aleatoryczność (porównanie do gry w kości) wersetów Pieśni, gdzie sens zawiera się w minimalnych elementach. Pojedyncza inwokacja, metafora, gest wokalny posiada semantyczną moc, skupiając w miniaturze znaczenia całości - znaczenia aluzyjne, niedookreślone, procesualne. Co więcej, język Sulamitki jest nie tylko liryczny. Także taneczny. Dialektyczne wyznanie miłosne przybiera w Pieśni postać inkantacji, inscenizacji, w której mieści się niepewność związku, sytuacji podmiotu miłosnego wobec innego. Pakt miłosny wymaga paktu wypowiedzi, który przez intensywność uczuć oddała się od jednoznacz-

^,v Kristcvej lektura Pieśni nad pieśniami znalazła się w jej Histoires d’amour_% Denoel, Paris 1983, s. 106-130.