75629 P1100678 (2)

na-

czne lub dydaktyczne komentarze - do analiz j_ed nostronnie formalnych. Dramaturgia Wyspiański^ go jednak nie jest ani sztuką masowego przekazu ani hermetyczną sztuką dla sztuki. -Dlatego jej wnikanie w świadomość społeczną-,i jest tańcem wśród paradoksów percepcyjnych, **

Łączność Lelewela z Warszawianką opiera się na kilku punktach stycznych: na bliskości tematycznej, na chronologii prapremier, na analogiach sytuacji finalnych. Równocześnie jednak Lelewel jest stylistyczną osobliwością w kanonie dzieł Wyspiańskiego. Lektura jego zawsze przypomina, że Wyspiański kształtował swój artyzm nie tylko pod wpły-wem Wagnera, antyku, symbolizmu w szerokiej skali obejmującej i Maeterlincka, i np. Hanusię Haupt-manna. Dramaturgia francuska W. XVII i XVIII (Comeille, Radne, Voltaire) stan owi , odrębną szkołę stylu, której formotwórczej istotność^ nie należy lekceważyć. W Lelewelu posunął Wyspiański ido granic ascezy inscenizacyjnej rezygnację ^ efektów muzycznych i plastycznych. Postulat kondensacji kla-sycystycznej uczynił z trwających dłuższy i czas wydarzeń dramat jednego dnia (tym razem dnia, a nie nocy, jak to najczęściej bywa w Wyspiańskiego dążeniach do jedności czasu, by wskazać na Wesele, Noc listopadową, Akropoli*). Dzień 15 sierpnia skupia wydarzenia od 4 sierpnia (relacja generała Dembińskiego o klęsce wyprawy na Litwę) do 6 września („armaty Moskali" pod Warszawą). Wyspiański, tworząc pod prąd strumierń^wyobraźni, który 1 m zawsze obrazy jako znaki myśli, pisał pi g_m jak gdyby ze spętanymi rękami” (pię-r ^eślenie Jana Nowakowskiego)⁸. Dodajmy — r związał sobie dobrowolnie — może pamiętając Intencji, że mistrza poznaje się po zdolności do ■Łączenia sobie granic, a może raczej instynktowe szukając na odmiennej ścieżce form sprawdze-Kintuicyjnej rozpaczy historiozoficznej, której wy-l^jjp była Warszawianka,

if analizie dramatu sygnałem ważnym jest obser-Ijcja St. Lacka: „Lelewel zawsze będzie budził du-Eg do wielkich postanowień, do zrozumienia swo-1 przeznaczeń” |j To jest aspekt wychowawczy tej Egedii. Towarzyszy mu, co łatwiej przeoczyć, aspekt Estetyczny. Początek aktu I, opowiadanie Dembiń-picgo ⁰ klęsce powstania na Litwie, jest jedną z Najbardziej romantycznych kart poezji Młodej Polni. Mickiewiczowską ekspresję ma zarówno metafora liryczna „rozpacz okrętów tonących”, jak i skar-mso8en szumiących za odchodzącymi żołnierzami, wspomnienie kraju, gdzie są „gniazda serc”. Taka Kkspozycja jest szeptem i krzykiem, elegią i tyrtej-uą pobudką. Jest to proch, który eksplodować musi iw myślach, uczuciach, czynach postaci dramatu, przyspiesza decyzje, choć nie są jeszcze dojrzałe.

I    drugi przykład maestrii artystycznej to finał; jest Hak nagłe uderzeni^ spadającej żelaznej kurtyny.

I^I    Por, J. MowukoWlWjM°P ^clt-> *•

|» S. Laok |tudła | St. Wv#piaAskiro, C^stochowa 1924,