76930 SCAN0320

^Jrzyroclt

Krzysztof Jędrzej ko

Rośliny barwierskie

w grupie roślin leczniczych i kosmetycznych

- część druga

G^r

2

Rośliny barwierskie

to rośliny zawierające barwniki, we wszystkich organach lub tylko w niektórych, np. w korzeniach, pędach, kłączach, kwiatach, owocach, korze, liściach. Znanych jest ponad 2 tys. gatunków roślin barwierskich, z czego wykorzystuje się około 300, m.in. w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym, do barwienia skóry, drewna czy tkanin.

rupę barwników roślinnych wyróżnia bogactwo odcieni. Surowiec stanowią świeże lub wysuszone rośliny, zawierające pigment. Najlepsze efekty barwienia można uzyskać przy wełnie i jedwabiu, mniej skuteczne przy bawełnie i lnie. Syntetyczne materiały, oprócz jedwabiu, nie dają zadowalającego efektu. Biała owcza wełna i przędza, a także jedwabne nici i materiały, dobrze przyjmują subtelne barwniki roślinne, każde z nich w odmienny sposób. Te ich specyficzne właściwości należy wziąć pod uwagę przed przystąpieniem do farbowania. Bardzo ważne są proporcje wagowe surowca w stosunku do barwionego materiału. W przypadku wełny stosunek ten wynosi 1:1, przy jedwabiu musi być dwukrotnie większy od wagi materiału.

Dla sprawnego przebiegu farbowania oraz odpowiedniego efektu końcowego istotne jest odpowiednie

Wyposażenie domowej farbiarni

Potrzebny jest ocynkowany lub emaliowany duży garnek, wykonany ze stali nierdzewnej. Żeliwne, miedziane czy aluminiowe garnki mogą powodować zmiany barwy w czasie farbowania. Te metale tworzą niekiedy barwne związki kompleksowe z barwnikami roślinnymi. Niezbędne są również: kubeł do płukania, duże sitko, batystowa poszewka, waga, termometr kąpielowy, ostry nóż do krojenia części roślin, tłuczek i moździerz do rozkruszania ziela.

Woda przeznaczona do farbowania powinna być miękka. Zaleca się deszczówkę, można ją zastąpić wodą pozostawioną przez noc w naczyniu („odstalą”) lub wodą zmiękczoną octem.

Farbowanie tkanin, ubrań lub włóczki muszą poprzedzać takie czynności, jak pranie, moczenie oraz podbarwianie środkami chemicznymi. Pranie. Na kilka godzin moczy się wełnę w 15-20 1 wody o temperaturze pokojowej, dodając łyżkę stołową płynu do prania. Następnie wełnę wygniata się i odsącza. Do płukania dodajemy trochę octu do wody. Wełnę należy suszyć rozłożoną z dala od źródła ciepła.

Moczenie. Wypraną i wysuszoną wełnę na godzinę przed zaprawianiem trzeba zwilżyć letnią wodą z dodatkiem płynu do mycia naczyń. Można ją również zamoczyć w wodzie o temperaturze 49°C z dodatkiem 0,9 g sody oczyszczonej na każde 450 g wełny. Moczenie jest procesem, po którym środki chemiczne i barwniki roślinne są lepiej wchłaniane.

Podbarwianie. Wykonuje się je za pomocą środków chemicznych. Każdy z tych środków specyficznie działa na barwnik roślinny, co powoduje, że otrzymana barwa jest czysta i intensywna.

Zaprawy chemiczne

Do najczęściej stosowanych należą ałun i kwas winowy. Całość rozpuszcza się w niewielkiej ilości wrzątku. Ałun nadaje barwom czystość i jasność. Chrom. Stosuje się dwuchromian potasu. Nadaje wełnie elastyczność i puszystość, podkreśla głębię barw i zwiększa ich trwałość. Ponieważ chrom wykazuje reakcję na światło, zmieniając przy tym swe cechy i właściwości fizykochemiczne, w czasie gotowania należy przykryć garnek, a podbarwianą wełnę, do momentu farbowania, położyć w ciemnym miejscu. Nadmiar chromu powoduje przyciemnienie koloru.

Cyna. Stosuje się chlorek cynowy, dodając go do kąpieli ciepłej (nie gorącej!). Cyna rozjaśnia odcienie, lecz jej nadmiar może spowodować kruchość wełny.

Siarczan żelaza. Najpierw do farbowania dodaje się ałunu i ogrzewa przez 45 minut. Następnie wyjmuje się wełnę, do farby dodaje się siarczanu żelaza i ponownie ogrzewa przez 30 minut. Związek ten sprawia, że kolory są matowe i mają głęboki odcień. Nadmiar żelaza powoduje sztywnienie włóczki.

Siarczan miedzi. 12-15 g tego związku, z jedną filiżanką octu, utrwala i wzmacnia kolor niebie-skozielony.

Metody farbowania

Znane są dwie metody farbowania włókien wełnianych lub bawełnianych za pomocą naturalnych barwników roślinnych:

♦ gotowanie roślin do momentu, aż barwnik w całości wniknie do wody, a następnie użycie otrzymanego wyciągu do farbowania - metoda ta jest stosowana, gdy barwnik występuje w twardych częściach rośliny, np. w korzeniu lub w korze;

+ gotowanie odpowiednio dobranych pod względem barwy, zawartych w surowcu pigmentów -które występują w „miękkich” częściach rośliny, np. liściach, kwiatach, owocach lub zielu - wraz z materiałami barwionymi.

PANACEA styczeń - marzec 2OOQ