21 (930)

Od całokształtu wzajemnych stosunków w rodzinie, od metod wychowawczych stosowanych przez rodziców oraz od konstelacji rodzinnej jest uzależniona panująca w niej atmosfera współżycia. Bywa ona spokojna i pogodna lub ponura i pełna licznych konfliktów, nacechowana wzajemną życzliwością i współdziałaniem lub też obojętnością, niechęcią, wrogością. Mogą ją charakteryzować porządek i sprawna organizacja życia lub też chaos, zamęt i niepokój.

Atmosfera wychowawcza panująca w rodzinie jest uzależniona od postaw rodziców przejawianych w odniesieniu do dziecka. Prawidłowe postawy rodzicielskie, wpływające korzystnie na proces jego rozwoju, cechują akceptacja, rozwijanie samodzielności oraz umiejętności współdziałania.

Akceptacja opiera się na więzi emocjonalnej istniejącej między rodzicami i dzieckiem. Nie oznacza to zgody rodziców na ujemne cechy dziecka, lecz przejawia się w życzliwym dążeniu do ich eliminacji. Równocześnie rodzice akceptują defekty i ułomności dziecka spowodowane przez wrodzone wady organiczne, chorobę, nieszczęśliwy wypadek.

Składnikiem prawidłowej postawy rodzicielskiej jest rozwijanie samodzielności dziecka. Przejawia się to w zachęcaniu go do wykonywania czynności wschodzących początkowo W' zakres samoobsługi, następnie zaś związanych z pomocą rodzicom w wykonywaniu różnych prac domowych; ich zakres powinien być dostosowany do możliwości dziecka i rozszerzać się wraz z wiekiem. Rozwijaniu samodzielności sprzyja pozwolenie na nawiązywanie kontaktów' koleżeńskich oraz uczestniczenie w różnych imprezach poza domem rodzinnym. Wyrażając na to zgodę, rodzice powinni zachować dyskretną kontrolę nad zachowaniem się swych dzieci, a w razie potrzeby ingerować w nawiązywane przez nie kontakty społeczne'.

Rozwijanie samodzielności wymaga współdziałania. U młodzieży przyjmuje ono formę postawy partnerstwa, przejawiającej się w^re wzajemnym zaufaniu oraz współuczestnictwie w realizowaniu wspólnie wykonywanych zadań.

Do wadliwych postaw rodzicielskich można zaliczyć odrzucenie, zanik akceptacji, niestałość emocjonalną, postawę nadmiernie ochraniającą, postawę mentorską oraz postawę autokratyczną.

• Odrzucenie jest następstwem niezaspokojenia przez rodziców występującej u dziecka potrzeby kontaktów uczuciowych. Przejawia się ono w nieżyczliwym ustosunkowaniu się do dziecka, stosowaniu surowych kar fizycznych, braku kontaktu psychicznego oraz braku dbałości o zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka. Sytuacja taka wytwarza się nieraz wtedy, gdy rodzice nie pragnęli przyjścia dziecka na świat, traktują je jako przeszkodę w realizacji osobistych planów życiowych lub też odnoszą się doń niechętnie, gdyż jest nieurodziwe, ułomne, chorowite, mało uzdolnione, „przynosi wstyd”. Odrzucenie przez rodziców, a szczególnie przez matkę, wytwarza u dziecka stan niepokoju połączonego z wrogością i poczuciem krzywdy, wywołuje występowanie agresji, uporu, negatywizmu, bierności, apatii.

Zanik akceptacji polega na tym, że rodzice przestają okazywać dziecku uczucia przejawiane dotychczas. Sytuacja taka powstaje niejednokrotnie po urodzeniu się najmłodszego w rodzinie dziecka, które staje się głównym przedmiotem zainteresowania i opieki rodziców'. Starsze dziecko może to traktować jako przejaw utraty miłości rodziców, co wywołuje u niego wystąpienie reakcji aspołecznych, przyjmujących formę nieposłuszeństwa, uporu, braku zdyscyplinowania, agresywnego zachowania się wobec najmłodszego dziecka.

Niestałość emocjonalna przejawia się w częstych zmianach stosowanych przez rodziców' metod wychowawczych, uzależnionych od ich aktualnego stanu emocjonalnego. Wiąże się to z nadmierną pobudliwością nerwowy, zmiennością nastrojów', okresowym występowaniem stanów zdenerwowania, przygnębienia, apatii. Sprawiają one, że stosunek emocjonalny rodziców do dziecka ulega częstym zmianom, a objawy nadmiernej życzliwości i sympatii występują na przemian z objawami niechęci i wrogości. W rezultacie w zależności od nastroju rodziców dziecko za podobne zachow-anie czasem bywa nagradzane, kiedy indziej znów karane. Z kolei niezasłużone ukaranie rodzice starają się w ynagrodzić dziecku nadmierną życzliwością i tolerancyjno-ścią w'obec jego wykroczeń.

Postawa nadmiernie ochraniająca powstaje pod wypływem stanów lękowych oraz obaw rodziców dotyczących zdrowia dziecka, jego przyszłości, możliwości zachorowania lub zaistnienia nieszczęśliwego wypadku. Jest ona okazywana szczególnie często wobec jedynaków i dzieci przewlekle chorych, powodując ograniczanie ich samodzielności oraz sprzyjając wytwarzaniu się braku zaradności oraz skłonności nerwicowych.

Przejawem postawy mentorskiej jest częste upominanie dziecka

43