22 23 (17)

Jako przykład służyć może użycie czynnika cieplnego w stanach zaburzeń naczy-nioruchowych, gdy zamiast rozszerzenia naczyń otrzymamy obraz skurczu naczyniowego. Wyjaśniamy powstawanie tego odczynu w sposób następujący: istnieje w stanie patologicznym odmienna wrażliwość, zwykle większa od fizjologicznej. W takim stanie bodziec cieplny wywoła stan podrażnienia układu naczynioruchowego, wyrażający się nagłym skurczem naczyń krwionośnych. Odczyn paradoksalny zależeć może również od sposobu zastosowania czynnika, np. stopniowana ciepła kąpiel (gdy ciepłota wody wzrasta powoli) wywoła rozszerzenie naczyń krwionośnych w skórze. Nagłe zanurzenie ciała w wodzie o temp. 40°C powoduje przemijający skurcz naczyń włosowatych.

Odczyn może być miejscowy i ogólny. Przez odczyn miejsc o-w y określamy zmiany występujące w miejscu zadziałania bodźca. O d-czyn ogólny — to zespól zmian wtórnych występujących w ustroju. Każdy bodziec może, niezależnie od wywołania odczynu miejscowego, być powodem odczynu ogólnego.

Nawet wtedy, gdy pewien czynnik działał na pole ściśle ograniczone (miejscowo), mogą wytworzyć się na drodze odruchowej odczynowe zmiany w narządach leżących w miejscu odległym od działania bodźca. Zaznacza się to zwłaszcza wtedy, gdy bodziec wywiera swe bezpośrednie działanie na pewne odcinki rdzenia i na układ wegetacyjny odpowiadający anatomicznie danemu odcinkowi. Na drodze odruchowej w narządach unerwionych przez układ wegetacyjny danego odcinka rdzenia (segmentu rdzenia) wystąpią zmiany jako wyraz odczynu wywołanego za pośrednictwem układu nerwowego, np. rumień (odczyn przekrwienia czynnego) wywołany w skórze w okolicy krzyżowo-lędżwiowej wywoła pośrednio stan przekrwienia narządów położonych w miednicy małej.

Odczyny ogólne powstawać mogą również jako bezpośrednie skutki miejscowego działania bodźca, uwarunkowane czasem jego trwania oraz ogólną ilością użytej energii fizykalnej.

Przykładem takiego odczynu będzie ogólne przegrzanie ustroju po długotrwałym przegrzewaniu kończyn, np. w budkach cieplnych. Znaczna ilość pochłoniętej energii cieplnej odprowadzona zostaje drogą naczyń krwionośnych, powodując podniesienie ogólnej ciepłoty ciała.

W mechanizmie wytwarzania się odczynów miejscowych lub ogólny t h należy zwrócić uwagę na możliwość nadwrażliwości ustroju na działanie czynników fizykalnych. Nadwrażliwość może być samoistna i jest właściwością danego ustroju, albo wtórna, nabyta, przeważnie spowodowana uczuleniem, np. skóra może być uczulona na działanie promieni pozafioletowych i wdedy normalne dawki promieni wywołują znacznie wzmożone odczyny rumieniowe.

Mogą istnieć również stany zwiększonej wrażliwości miejscowej Jkóry, której przyczyną będą uprzednio stosowane czynniki fizykalne, np. po rentgenoterapii skóra wrykazuje miejscową nadwrażliwość popromienną na działanie promieni pozafioletowych, prądu galwanicznego, ultradźwięków itp.

Stan obniżonej wrażliwości miejscowej wytworzyć się może jako objaw' przyzwyczajenia do działania bodźców, lub też przyczyną jego mogą byc stany patologiczne, np. porażenia nerwów.

Rola skóry jako odbiornika bodźców

Naskórek i skóra właściwa stanowią fizyczną osłoną ustroju. Skóra posiada zdolność ochronną w stosunku do bodźców mechanicznych, cieplnych, chemicznych itp. Tą rolą spełniają jej właściwości anatomiczne, fizjologiczne i chemiczne. Skóra jest układem zdolnym do odczuwania bodźców, posiada właściwości wydzielania, wydalania i pochłaniania substancji chemicznych. Poza tym posiada zdolność wtórnego działania bodźcowego na ustrój. Mechanizm ochronny wytwarza zarówno skóra, jak i cały ustrój.

Naczynia krwionośne skóry stanowią zbiornik krwi, mogący pomieścić około ^l/« całkowitej jej ilości. Zawartość krwi w skórze może dowolnie zmniejszać się lub zwiększać w zależności od potrzeb miejscowych i ogólnych. Stan pojemności krwi w skó-

Ryc. I. Układ receptorów i elektorów (wg Wiggersa). A — drogi doprowadzające czuciowe, B — drogi odprowadzające ruchowe; 1 — przekrój rdzenia, 2—komórki tylnych rogów rdzenia, 3 — komórki przednich rogów rdzenia, 4 — komórki bocznych rogów rdzenia, 5 —¹ korzonki tylne (czuciowe), 6 — korzonki przednie (ruchowe), 7 — zwój miądzykręgowy, 8 — boczny zwój sympatyczny, 9 — zwój sympatyczny obwodowy, 10 — naczynia krwionośne, 11 — trzewia, 12 — skóra, 13 — mięśnie, R, R — receptory (zakończenia nerwów czuciowych), E, E — efektory

23