22 23 (32)

u li | >i,ii yA wazem to etyczne nasycenie sformułowań genologicznych ugruntowało się w historii dokumentalizmu na dobre, przyczyniając się zresztą do wielkiego zamętu.

/ zagadnień czysto warsztatowych poruszana jest właściwie wyłącznie I wesl ia rekonstrukcji, co jest pogłosem czasu powstawania definicji oraz wska-/nje na mocny udział Anglików w jej formułowaniu. Rozmiar stosowanych przez ruch ( u iersonowski inscenizacji sprawił, że jego członkowie nigdy nie mieli ilość dyskusji na ten temat. Odróżniano rekonstrukcję zdarzeń, które się wydarzyły, od zdarzeń, które się nie wydarzyły - te ostatnie odrzucano jako likcję (klróżniano również rekonstrukcję zdarzeń, które się wprawdzie nie wydarzyły, ale mogłyby się wydarzyć jako typowe lub stanowiące syntezę. Nagminne praktyki inscenizacyjne doprowadziły, zdaniem Briana Winstona, do kompletnego pomieszania linii granicznych z fikcją (Winston, 1995, s. 120).

Wedle urzędowej definicji gatunkowymi wyróżnikami dokumentalizmu a ińwnież jego niezwykle pragmatyczne i jednocześnie szlachetne cele: rozwianie ludzkiej wiedzy oraz stawianie i rozwiązywanie (!) problemów. Szy-dereu zapytałby pewnie, czy dowolny film dokumentalny rzeczywiście lepiej •'o/wija ludzką wiedzę i zrozumienie niż np. filmy Bergmana czy choćby Oli-vier,i Słono',i, albo też zażądałby wyjaśnienia, jaki to problem rozwiązał np. blin ( a ieisona o połowie śledzi na Morzu Północnym (Drifters, 1929), albo blm u rozwożeniu listów pociągiem (Night Mail, 1936). Na pytania te nie ma, ^1    / jasna, dobrej odpowiedzi, poza taką, która sytuuje omawianą definicję

w kontekście historycznym brytyjskiego dokumentalizmu lat trzydziestych. h>, ze bliny tej szkoły bynajmniej postulatów nie realizują, jest jednym z pa-¹ ■'* lok sów składających się na jej tradycję. Tę zaś tworzą nie tylko filmy, lecz '¹ 'wiue/ bardzo długo utrzymujące się w kulturze anglosaskiej przeświad-¹ zenie, z.e dokumentalizm jest służbą publiczną mającą na celu informowanie ¹ «’d u kowanie społeczeństw i jednostek w tym celu, aby mogły one funkcjonować w ramach społeczeństwa demokratycznego z większym pożytkiem i dla siebie i dla zbiorowości.

1.2.3. 1 Miniowanie poprzez cechy warsztatu

I >ok uinentalizm można też definiować poprzez właściwości formalne samych blmow. Na przykład według Richarda Barsama film niefikcjonalny

hin/r sic,¹ / ln‘Zp(>;.m*(Ini<•( Myhiiu |i mirt /n(‘j i n.i nirj mu,m»pi<*r«i r/.«r-i<tini jr,*il in.\ pewien problrm, c/as.uni I* iy/.ys, * z.isaroi pozbawiona dramaly/mu i pozoi nlr nieważna pustaC lud/ka lub /ilar/onie. I^;ilm l.iki jest zazwyczaj kn.runy w mie|

seu wydarzeń, z rzeczywistymi ich uczestnikami. Nie zawiera scrnor.rafii, kostni

• - "    "■ ■ ». • ..

mów, pisanego dialogu ani sztucznie fabrykowanych efektów dźwiękowych Usiłuje rekreowac poczucie „bycia na miejscu zdarzeń", zachowując wiernośi faktom na tyle, nalle pozwala sytuacja. Typowy film niefikcjonalny składa :.ię ź dwóch albo trzech części, z wprowadzeniem i zakończeniem (conclusion), i najczęściej rozwija się według wzoru: od problemu do rozwiązania, Zazwyi z.\\ jest czarnobiały, posługuje się 100-procentowym zapisem dźwięku (rzeczywi stym lub symulowanym), podkładem muzycznym napisanym specjalnie dla da nego filmu i pomyślanym jako część filmowej całości. Czasami posługuje się również komentarzem. Film taki trwa zazwyczaj 30 minut, ale niektóre trwaj.\ mniej, a niektóre mają normalny metraż filmu fabularnego.

(Barsam, 1973, s. 4)

Bill Nichols uznał tę definicję ze niedorzeczną, nie bez racji (Nichols, 1981,,s. 17.3). Oczywiście bowiem film dokumentalny może składać z dwóch lub trzech czę ści równie dobrze, jak z czterech lub pięciu; nie musi posługiwać się podkła dem dźwiękowym specjalnie dla niego napisanym, a nawet gdyby lak było, to ta akurat właściwość raczej upodobniałaby go do wielkiego rywala filmu la bularnego - niż odeń odróżniała; uwagi o tym, że komentarz może czasami być, a czasami nie, ważne są jedynie jako hołd dla historycznej wartości komen tarza w kinie dokumentalnym; dokładne specy fi kowanie rodzaju taśmy om z metrażu jest pokłosiem etapu, w którym definicja Barsama powstawała, I j. | >oź nych lat sześćdziesiątych; natomiast stwierdzenie, że dźwięk jest wprawdzie 100-procentowy - co mogłoby być wyróżnikiem dokumentalizmu - ale może to być też zapis uzyskiwany metodąpostsynchronów, znowu sprawia, że trud no oddzielić film dokumentalny od fabularnego.

Druga część definicji Barsama jest tak nieprecyzyjna i incydentalna, że I rud no uwierzyć, aby mogła wyjść spod tego samego pióra, co część pierwsza, w której, jak w pigułce, zamknięte są aż cztery sposoby definiowania doku mentalizmu. Najpierw wyróżnikiem dokumentalizmu jest temat: sytuacja spo leczna. Brzmi to po Griersonowsku, ale autor zaraz tak poszerza obszar definicji, że Griersonowskie zabarwienie znika, gdy okazuje się, że sytuacją społeczną może być problem, kryzys, ale również „pozbawiona dramatyzmu i pozornie nieważna postać ludzka lub zdarzenie". Co charakterystyczne, nie mieszczą się lu filmy przyrodnicze, poświęcone światu zwierzęcemu czy roślinnemu albo geografii. Wynika z tego wniosek, że filmami dokumentalnymi, które tworzą wyobrażenie o tym, czym dokumentalizm „jest naprawdę", są właśnie filmy przedstawiające ludzi, sprawy ludzkie, w całym ich znwiklaniu.

1 )rugi fragment Barsamowej definicji w istocie mówi o pracy na planie Film dokumentalny winien być (czy leż wiele mówiące „jest zazwyczaj") „kręcony

• i

1

< > niewielkim prestiżu grupy Griersona świadczy m.in. taki fragment wspomnień I ku i y‘ego Walla: „Praca dla nas uważana była za degradację zawodową. Przemysł filmowy I '•'i' mI i i.i nas z góry. I .udzie z kroniki filmowej uważali, że jesteśmy okropni. Ludzie z branży "w,iż.iii, jesteśmy okropni, /resztą, naprawdę marnie wyglądaliśmy. Chodziliśmy żle oblani i z,u In wywali,śmy się jak amatorzy, branża, ludzie związani z filmem, nie mieli dla ¹ lokuinenlall/.mu żadnego szacunku" (Sussex, 1975, s. i>0).